Hương Tình Yêu

Tại Hoa Kỳ, thủy tiên, hay narcissus, một trong các loài hoa nở sớm nhất vào lúc chớm xuân, sau những  tháng dài băng giá, đã được nhắc tới trong một cuốn sách  của cụ Lê Văn Điền về nghệ thuật gọt tỉa loài hoa này.  Nhân dịp Tết năm nay, ban Việt ngữ đài TNHK đã tiếp xúc với tác giả để được nghe giải thích về ngành nghệ thuật cổ truyền tao nhã mà hiện nay không  còn mấy ai  biết.

Trong những ngày tết xưa kia tại miền bắc Việt Nam, mỗi gia đình tương đối phong lưu đều có một ít bát thủy tiên để chưng bày trên bàn thờ, trong phòng khách giúp tôn thêm vẻ tươi vui, ấm cúng của ngày xuân.

Ở Hoa Kỳ, chừng 10 , 12 năm trở lại đây, khi cộng đồng người Việt đã ổn định và phát triển, trong những dịp hội chợ tết, ngoài những giò lan, chậu cúc, cành đào, người ta cũng được thấy những bát hoa thủy tiên được gọt tỉa theo nghệ thuật cổ truyền được trưng bày.

Tỉa củ thủy tiên thế nào để nó nở theo như hình dáng mình muốn, và giữ thế nào để cho hoa nở đúng ngày mình định, thường là vào lúc giao thừa, là một nghệ thuật công phu và cầu kỳ.

Tại một quốc gia với đủ phong thổ và khí hậu như Hoa Kỳ, hoa thủy tiên và những thứ cùng họ như daffodil rất dễ mua, tuy nhiên để gọt tỉa thủy tiên và có được một bát hoa  chưng bày ngày tết thì người ta phải mua loại củ nhập cảng từ Trung Quốc, vì củ thủy tiên ở Hoa Kỳ hoặc Châu Âu rất nhỏ,  chỉ cho vài nhánh, không giống như thủy tiên của Tàu.

Muốn có được một bát thủy tiên với hoa lá nở như ý định của người gọt tỉa, người ta  phải qua  nhiều công đoạn và phải có những loại dao đặc biệt, từ cách chọn củ thủy tiên thế nào để có được loại hoa đơn cánh ngoài màu trắng và phần nhụy ở giữa màu vàng  xếp như hình một dĩa ngọc giữa có chén vàng vậy, cho đến ánh sáng , nhiệt độ và loại nước sử dụng để rửa và ngâm củ thủy tiên.  Mời quí vị nghe cụ Lê Văn Điền, tác giả cuốn sách Nghệ Thuật Chơi Hoa Thủy Tiên giải thích:


Theo lời cụ Điền chỉ dẫn, nước sử dụng để rửa và ngâm củ thủy tiên phải là nước mưa, nếu 

không thì dùng nước suối đóng chai, tuyệt  đối không  dùng nước cất (distilled water) vì nước cất không  có những chất khoáng bổ dưỡng  cần thiết cho cây, và tuyệt đối cũng không được dùng nước  máy vì nước  máy có nhiều hóa chất tẩy trùng  hòa tan trong đó.

Ngoài người Việt, người Hoa cũng có nghệ thuật gọt tỉa hoa thủy tiên, nhưng phong cách của mỗi bên mỗi khác.  Mời quí vi nghe cụ Lê Van Điền cho biết thêm: 

Vì trân trọng nghệ thuật cổ truyền tao nhã này, vì  lòng yêu mến loài hoa có mùi hương rất kỳ ảo mà cụ Điền đã đi nhiều nơi, từ Houston, Texas, đến thủ đô Washignton và California,  chỉ dẫn miễn phí cho ai muốn học, và cuốn sách cụ viết giải thích  tường tận từ cách chọn củ thủy tiên, cách gọt tỉa, cách hãm hoa thế nào nếu tiết trời ấm hơn thường lệ, và cách thúc hoa thế nào nếu tiết trời lạnh hơn bình thường để hoa nở đúng giao thừa hoặc ngày mồng 1, mồng 2 tết tùy ý.  Cuốn sách cũng còn kèm theo nhiều hình vẽ và hình chụp, và có  cả phần dẫn giải bằng Anh Ngữ, vì tác giả  mong truyền bá nghệ thuật này cho cả người Mỹ.   

Khi biên soạn và cho xuất bản cuốn sách, cụ Điền có một ước nguyện là làm sao gìn giữ cho ngành nghệ thuật cổ truyền  này khỏi mai một.

Cũng theo lời cụ thuật lại, thư viện quốc gia Việt nam và thư viện thành phố Sài Gòn cũng gửi thư xin sách.

Và không phải chỉ có một mình cụ Lê Văn Điền mới sẵn lòng chỉ dẫn cho những ai muốn học cách gọt tỉa hoa thủy tiên.  Bà Phương Lan, một cựu nữ sinh Trưng Vương trong vùng thủ đô Washington, cũng sẵn lòng chỉ dẫn miễn phí cho những ai muốn học, thậm chí bà còn giải thích hàm thụ qua điện thoại nữa.

Khi được hỏi là những  ai trong cộng đồng người Việt biết ái mộ vẻ đẹp cuả một bát hoa thủy tiên được tỉa gọt theo nghệ thuật này, bà cho biết:

Kính thưa quiù thính giả, với sự cho phép của tác giả Cuốn Nghệ Thuật Chơi Hoa Thủy Tiên, chúng tôi cho loan tải  địa chỉ  và số điện thoại của cụ Lê Văn Điền để nếu ai muốn mua sách hay học cách gọt tỉa thủy tiên có thể liên lạc với cụ.

Bấm vào Lá Thư Mỹ Quốc hoặc Chuyên Mục, quí vị sẽ tìm ra:

Tựa sách:
The Oriental Art Of Narcissus Flowering
Nghệ Thuật Chơi Hoa Thủy Tiên

Tác Giả: Lê Văn Điền
             7631 Andiron Circle
             Houston, Texas 77041
Điện thoại: (713 ) 896- 7613

Nếu cư ngụ trong vùng phụ cận thủ đô Washington và muốn học cách gọt tỉa hoa thủy tiên, quí vị có thể liên lạc với bà Phương Lan để được chỉ dẫn miễn phí.
Điện thoại: (703) 759 - 9234


sưu tầm...

Nhìn ngắm những bình hoa thủy tiên rực rỡ này, bạn chỉ muốn ghé mũi vào ngửi. Nhưng thực tế, đó là những tác phẩm chạm khắc tinh xảo được trưng bày trong cuộc thi Chạm khắc hoa thủy tiên đang diễn ra ở Chương Châu, Phúc Kiến, Trung Quốc.



(http://vnexpress.net/vietnam/khoa-hoc/2008/01/3b9fec8a/hoa3.jpg)

Người ta cho rằng Hoa Thuỷ Tiên mang lại tài lộc và thịnh vượng. mỗi dịp Tết đến, chơi hoa thuỷ tiên trở thành một tục lệ đón Xuân. Những ngày cuối năm, Thuỷ Tiên được chăm sóc để hoa nở đúng Giao Thừa, hy vọng mang đến tài lộc sung túc và may mắn trong năm mới.  


Ngày xưa, có một ông phú hộ có 4 người con trai. Khi biết mình sắp chết, ông gọi 4 người con đến, dặn dò các con phải chia gia tài của cha làm 4 phần đều nhau. Bốn người con hứa tuân lời cha trối lại, tuy nhiên, vừa chôn cất cha xong thì 3 người con đầu dành phần gia tài nhiều hơn người em út. Họ chỉ chia cho đứa em út một mảnh đất khô cằn.

Người em út rất buồn khổ, vừa thương nhớ cha mới mất, vừa buồn các anh xử tệ với em. Đang ngồi khóc một mình trước mảnh đất khô cằn, thì người em bỗng thấy một bà Tiên từ mặt ao gần đó hiện lên bảo:

- "Này con, thôi đừng khóc nữa. Khoảng đất này của con có chứa một kho tàng, mà các anh của con không biết. Kho tàng này chứa nhiều mầm của một loại hoa quý vô gia. Mỗi năm, cứ đến mùa Xuân, thì hoa đâm chồi nẩy lộc, nở từng hàng chi chít trên đất đai của con. Con sẽ hái hoa, đem bán, rất được gia. Nhờ đó, chẳng bao lâu thì con sẽ giầu có hơn các anh".

Quả thật, đến mùa Xuân ấy, đúng như lời bà Tiên nói, mảnh đất khô cằn của người em bỗng nhiên mọc lên từng hàng hoa trắng, hương thơm ngào ngạt. Để nhớ đến ơn lành của bà Tiên, người em đặt tên cho loại hoa này là Hoa Thuỷ Tiên.

Những người thích hoa, chơi hoa, và những người nhà giầu đã thi nhau đến mua hoa Thuỷ Tiên hiếm quý, với giá rất đắc. Chẳng bao lâu, người em trở nên giầu có, nhiều tiền bạc. Rồi cứ mỗi năm Tết đến, người em út lại giầu thêm, nhờ mảnh đất nở đầy hoa thơm tươi thắm. Người em trở nên giầu hơn 3 người anh tham lam kia.

Người ta cho rằng Hoa Thuỷ Tiên mang lại tài lộc và thịnh vượng. Do vậy, mỗi dịp Tết đến, chơi hoa thuỷ tiên trở thành một tục lệ đón Xuân. Những ngày cuối năm, Thuỷ Tiên được chăm sóc để hoa nở đúng Giao Thừa, hy vọng mang đến tài lộc sung túc và may mắn trong năm mới.

Ngày xưa hoa Thủy tiên là thú chơi của những nhà giàu có và lịch thiệp. Giàu mới chơi được vì Thủy tiên rất đắt. Lịch mới chơi được vì mua về phải biết gọt, gọt rất khéo, phải dùng lưỡi dao thật mỏng thật bén, thứ dao chuyên để gọt Thủy tiên.
Gọt phía nào, gọt bao nhiêu để hoa nở ngày nào, đêm giao thừa, sáng mồng một, mồng năm Tết, hay rằm tháng Giêng, để hoa nở  thế nào, bên nào trước, bên nào sau... Chỉ có các cụ văn bút hoặc các cô con gái nhà sang mới biết gọt Thủy tiên. Mua hoa đã lắm tiền mà không biết chơi thì người ta cười cho là trọc phú, là "Trưởng giả học làm sang".

Bây giờ chơi hoa Thủy tiên quá dễ. Gần Tết lên đầu dốc chợ Bưởi, có mấy chục ngàn cả hoa cả cốc. Như mọi thứ hàng hóa nhập từ Trung Quốc, thứ gì cũng rẻ đến bất ngờ. Che gió cẩn thận đem về là ngày Tết có hoa quý. Chả cần làm gì, chỉ cần mỗi tối rửa nhớt ở rễ, thay nước. Hoa quý thật, củ và rễ trắng muốt như ngọc, lá đẹp như nét tranh Tề Bạch Thạch, từng bông hoa nhỏ, tỏa hương thơm ngát, dịu dàng, ngọt ngào, thứ hương thơm tinh tế, đặc biệt thanh cao, không loài hoa nào sánh được.

Chợt nhớ ngày xưa có bài lục bát ngộ nghĩnh lắm về loài hoa này. Vẫn còn nhớ lõm bõm vài câu. Chắc phải hỏi ông bạn vong niên, cùng lớp đại học, vong niên vì anh là cán bộ đi học. Nhắc phôn lên, vừa nói đến Thủy tiên, anh hào hứng đọc ngay:

Thủy tiên cậy ở Tầu về/Thấy Hành nhỏ mọn bèn chê Hành rằng: /Con người đã bé lại hăng/Không hương không sắc sao bằng ta đây/Hương thơm nức tiếng Đông Tây/Miệng hoa chúm chím, tóc mây nõn nà./Hành rằng: Trời đất sinh ta/Quê hương một giải sơn hà Việt bang/Làm ăn quên cả điểm trang/Lấy gì lịch sự giỏi giang bằng người/Người sang giá đáng mười mươi/Ngày Xuân đi lại những nơi lắm tiền/Ta hèn yên phận tự nhiên/Lấy câu "phục vụ" làm duyên với đời.

"Hay quá, hay quá ! Nhưng cái câu cuối...". "Hai chữ "phục vụ" chứ gì. Tớ đọc bài này trên báo từ trước Cách mạng, lúc tớ mười tuổi, bây giờ quên mất đúng câu cuối, tớ thay đại vào đấy. Không ưng thì cậu thay vào bằng chữ "hòa hợp" hay chữ nào cũng được. Dân gian là thế mà".

sưu tầm...

Thủy tiên là một trong các loài hoa nở sớm nhất vào lúc chớm xuân, sau những tháng dài rét mướt của mùa đông. Trong những ngày tết xưa kia tại miền bắc Việt Nam, mỗi gia đình tương đối phong lưu đều có một ít bát thủy tiên để chưng bày trên bàn thờ, trong phòng khách giúp tôn thêm vẻ tươi vui, ấm cúng của ngày xuân

Hoa thủy tiên vốn có nguồn gốc từ Trung Quốc và Nhật, vốn là loài hoa với củ nhỏ như củ hành, lá thanh mảnh, cánh hoa màu trắng hay vàng nhạt, rễ cây tròn đầy, trắng muốt và óng ả. Cây thủy tiên gia đình thường trồng vào nước, do chồi củ cây thủy tiên đã phân hóa, nên ra hoa sau thời gian ngắn, mùa xuân đã cho hoa tươi.

Trồng hoa thủy tiên
Nuôi trồng thủy tiên trong nước, cần chọn củ khỏe, trước hết phải bóc bẹ nâu bên ngoài, sau đó, từ bên trái cắt từ trên xuống đến 1- 3 củ, rồi cắt ngang củ, đồng thời bổ hai nhát ở bên chồi chính cho đến giữa củ Khi cắt không gây vết thương đến chồi. Ngâm vào nước 1 ngày đêm, rửa sạch rồi để thẳng đứng vào nước, xung quanh để các hòn sỏi, cát thạch anh hoặc vỏ sò vỏ ốc cố định. Nước chỉ ngập 1/3 củ là vừa, không để quá sâu hoặc quá nông.

Sau khi đổ nước vào, ban ngày để nơi ấm đủ ánh sáng, buổi tối đưa vào phòng. Trước khi đa một ít nước để đề phòng lá mọc vống dài. Sáng sớm hôm sau, phải thêm nước và đưa ra ngoài sáng. Khi đổ nước cần chú ý không được làm đổi hướng củ. Thủy tiên vừa đưa vào chậu, có thể mỗi ngày thay nước 1 lần, về sau 2, 3 ngày thay 1 lần, khi bao hoa mọc lên, mỗi tuần thay 1 lần, sau khoảng 40 ngày là hoa nở. Thủy tiên mặc dù có khả năng chậu rét, nhưng trong điều kiện nhiệt độ thấp cây sinh trưởng chậm, hoa ra muộn, cho nên mùa xuân phải tăng nhiệt độ. Kỳ ra hoa nên đưa chậu hoa vào nơi lạnh (nhiệt độ không cao hơn 12oC) và cho đủ sáng. Như vậy lá thủy tiên sẽ ngắn, màu đậm, dáng đẹp.

Muốn làm cho lá thủy tiên ngắn mập, màu đậm, vấn đề mấu chốt là chọn củ tốt. Khi mua củ thủy tiên ta cần chọn củ to, khỏe, màu đẹp.

Chọn củ: Chọn theo cân, mỗi kg không 40 củ là tốt, số củ càng ít, củ càng to mập. Đường kính củ không 23cm.

Chọn dáng củ: Dựa vào hình thái củ ta chọn củ tròn dẹt, chắc, vỏ ngoài có vân dọc rộng, màu sáng. Củ màu nâu bóng là tốt.

Chọn chồi: Dùng tay bóp nhẹ, nếu là chồi hoa củ chắc có trụ và đàn hồi, nếu chồi lá thì củ xốp, lép không đàn hồ.

Hiện tượng "hoa câm"

Chế độ dinh dưỡng không tốt

có lúc cũng thấy xuất hiện hiện tượng "hoa câm", ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc tạo hình và hiệu quả thưởng thức. Chất lượng cầu hoa thuỷ tiên thấp kém, thuỷ tiên có bệnh, yếu ớt do thiếu dinh dưỡng làm đình hoa kèm phát triển, bào hoa nhỏ, sẽ phát sinh ra hoa câm. Tìm hiểu nghiên cứu kỉ người ta thấy nguyên nhân chủ yếu của bệnh này do quá trình trồng củ giống trên ruộng bị sâu bệnh phá hoại. Thời kì sau sinh trưởng, hệ thống rễ đã sớm bị hỏng, lá cây bị yếu, gốc củ bị tổn hại (kiểu hổng đít hoặc rò đáy) làm cho mắt rễ thưa thớt. Khả năng hấp thu dinh dưỡng kém do bộ rễ như vậy làm sự phân chia hoa lá bị ảnh hưởng, cầu hoa sinh trưởng kém, đình hoa yếu ớt, bào hoa co lại, hoa câm xuất hiện.

Chất nước không phù hợp
Do thay nước thất thường, chất nước bẩn đục ảnh hưởng đến sự phát triển của bộ rễ. Nghiêm trọng hơn, có thể làm hỏng thối rễ, khả năng hút nước trong tình huống này gây nên lá vàng, chồi hoa sinh trưởng không tốt có thể thui chột, khô héo cành hoa câm. Chất lượng nước thuỷ dưỡng không phù hợp cũng gây nên sự suy thoái trầm trọng của củ hoa kèm theo một loạt những diễn biến xấu khác.

Lá và đình hoa phát triển trong điều kiện quá ẩm ướt

Sau khi ngâm củ hoa vào chậu thuỷ dưỡng phủ quá nhiều bông làm lá, cuống hoa, bào hoa cong xuống dưới lớp bông phủ, lâu ngày so độ ẩm cao bị ủng thối thành hoa câm.

Nhiệt độ cao, độ ẩm cao

Vùng nhiệt đới, nhiệt độ ngoài trời cao, Thuỷ Tiên thường chỉ ra lá khó ra hoa. Ở phương Bắc, nuôi dưỡng củ trong phòng ẩm, nhiệt độ cao( do máy điều hoà nhiệt độ) nhưng độ ẩm thấp, không có biện pháp điều chỉnh hiệu quả cũng xuất hiện hoa câm.

Bào hoa bị thương, cuống hoa bị đứt
Lúc cắt gọt, bào hoa bị các dụng cụ phạm phải làm tổn thương, cuống hoa cạo vỏ quá mức độ hoặc khi cắm dao cạo phần gốc cuống ẩm trong củ, lá và cuống hoa tổn thương hoặc đứt cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến hoa câm.


Những điểm cần chú ý trong quá trình thuỷ dưỡng Thuỷ Tiên:
- Trước hết phải rửa sạch cầu hoa, chọn ra củ có chất lượng tốt nhất để tiến hành cắt gọn tỉa thuỷ dưỡng. Những củ có chất lượng kém nên đem trồng vào chậu đất, bón phân thích đáng cũng có thể ra hoa, dùng trang trí tổng thể hay làm nền.

- Xác định và đảm bảo chất lượng cao với nước thuỷ dưỡng, thường xuyên thay nước. Khi phát hiện củ hoa có hiện tượng hỏng rễ, củ ủng thối phải kịp thời rửa sạch, chống nhiễm độc bẩn bằng nước muối ăn(NaCl) nhạt. Sau khi rửa xong, tiếp tục nuôi dưỡng tốt có thể ngăn chặn sự lây lan sang các bộ phận khác, giúp củ hoa có thể tiếp tục phát triển bình thường.

Điều phải đặc biệt chú ý lúc tiêu độc là tránh làm tổn hại đến rễ củ và các bộ phận khác không bị gãy dập, thương tổn thêm.

- Nơi thuỷ dưỡng ở nhiệt độ cao, khô hanh phải đảm bảo độ ẩm nhất định bằng phương pháp thường xuyên phun nước (bằng máy phun sương) hoặc dùng vải màn ngâm nước phủ lê. Ngoài việc phải thường xuyên nhúng nước hệ thống rễ củ; vỏ cây, bào mầm lá, đình hoa phải được bảo dưỡng ở độ ẩm vừa phải; không nên ẩm ướt quá gây thối rữa.

- Khi gọt cắt, phải đảm bảo bào hoa, cuống hoa ít bị tổn thương nhất, hạn chế thấp nhất khả năng gây thương tích, nhung cũng không vì sợ làm tổn thương mà không dám cắt tỉa.

- Cắt gọt khéo léo, tỉ mỉ, cẩn thận, đúng phương pháp một cách chu đáo. Người mới học, cắt gọt làm bị thương lá, hoa là diều khó tránh khỏi. Chỉ cần qua thực hành nghiêm khắc rút kinh nghiệm, chọn ra phương pháp hợp lý là có thể khắc phục dần hiện tượng này. Bào hoa bị thương có thể để lại nuôi dưỡng, nhưng bào hoa chưa bị thương vẫn có thể ra hoa.