Hương Tình Yêu

Cơm nước xong bốn chị em quây quần dưới ánh đèn như thưỿng lệ. ở tỉnh nhỿ ngưỿi ta hay ngủ sớm. Nhưng trong gia đình của bốn ngưỿi con gái, ánh đèn dầu bao giỿ cũng le lói khuya hơn tất cả mỿi nhà. Xương còn phải lo giúp đỡ u già ái vỿ những công chuyện bếp nước sau bữa ăn, hay tính sổ với bà Thông vỿ những khoản chi tiêu vặt vãnh trong nhà. Trong bốn chị em, Xương là cô thiếu nữ ham xem truyện nhất, nhưng bao giỿ nàng cũng là "ngưỿi đàn bà tháo vát" nhất nhà. Nếu không có Xương thì một mình bà Thông cũng nhiỿu khi vất vả. Vậy mà Xương lại không phải là chị cả. Nàng đẻ sau Thịnh một năm nhưng trông mặt nàng thì ai cũng phải nhầm nàng là chị cả. Hình như Xương sinh ra để mà gánh lấy tất cả gánh nặng của gia đình và của cuộc đỿi trên đôi vai gầy guộc. Khuôn mặt nàng có một vẻ khắc khổ như khuôn mặt của những kẻ đàn ông mà số mệnh bắt phải phấn đấu nhiỿu sau này trong cuộc sống. Thịnh thì tuy đẻ trước, nhưng nàng chỉ có được cái vẻ hồn hậu mà trỿi phú cho những ngưỿi sẽ được hưởng nhiỿu phúc lộc của trỿi thôi.

Vỿ phần sắc sảo khôn ngoan thì nàng phải thua Xương. Thịnh là cô hỿc trò làm dáng nhất nhà. áo quần Thịnh bao giỿ cũng mới mẻ thơm tho. Không bao giỿ ngưỿi ta thấy Thịnh mặc một cái áo dài có vết. Thịnh thưỿng nói rằng dẫu nghèo đến đâu, ngưỿi ta cũng cứ vẫn giữ được cái vẻ "đài các" của ngưỿi con gái. Bởi vậy, tuy gia đình bà Thông thật thanh đạm, nhưng đi đến trưỿng, đi đến đâu, ngưỿi ta cũng phải khen Thịnh là một cô gái gỿn gàng, lịch sự. Thịnh không thích đi chơi với Xương ở ngoài đưỿng, bởi vì nàng bảo: Xương không có dáng một ngưỿi "quý phái", Xương trông như một kẻ đàn ông rất "du côn". Xương nhìn vào mặt tất cả mỿi ngưỿi, và hay la cà mỿi chỗ.

Thịnh lúc nào cũng chăm là áo và khăn. Nàng chải tóc cẩn thận như một con mèo làm dáng. Nàng cố tập lấy một dáng điệu đứng đắn riêng, như một ngưỿi tập "làm bà". Bà Thông thấy vậy thưỿng mỉm cưỿi một mình. Bà biết rằng cô con gái trưởng của mình tuy vậy vẫn giấu một tấm lòng hiỿn thảo. Nhưng cái bỿ ngoài của Thịnh chỉ tỿ ra rằng trong bốn chị em, nàng là ngưỿi đàn bà thiết thực, có tính quyết định, và sau này lớn lên sẽ có một cuộc đỿi chắc chắn an nhàn. Thịnh chỉ "ăn cánh" nhất cô em thứ ba tên là ái. ái cũng đương đi hỿc. Nàng là cô bé thông minh nhất lớp. Nhưng nàng chỉ thích có ba món: ngụ ngôn đỿc thuộc lòng, bài luận và tập vẽ. Vẽ thì bao giỿ nàng cũng bỿ xa chúng bạn. Vì vậy cô giáo ở trưỿng thưỿng giao cho nàng tất cả các việc "tô điểm" trong lớp hỿc. Những ngày nghỉ ngưỿi ta trông thấy ái nằm bò trên giưỿng để vẽ xanh, vẽ đỿ vào những cái bảng "dùng thỿi giỿ" trong lớp hay vẽ những loài động vật để dán vào tưỿng, hay kẻ những câu phương châm cho hỿc trò tập đỿc. Những ngày có thanh tra đến khám trưỿng, bao giỿ ái cũng được cô giáo gỿi ra khoe với các bà giáo khác. Bởi vì ái đã làm vẻ vang cho lớp hỿc. Nhưng đến môn địa dư và toán pháp, thì ái lại thưỿng bị phạt quì luôn. Ŀã vậy, ái lại còn lợi dụng cái tài vẽ giỿi của mình để vẽ cô giáo và các bạn cùng lớp với mình. ái đã nhiỿu lần bị cô giáo tóm được vỿ tội ấy. Những hôm như thế, thì ái trở vỿ nhà mắt đỿ hoe và nàng sà vào lòng Thịnh để cho Thịnh dỗ dành như một ngưỿi mẹ trẻ.

Hình như ái và Thịnh hợp nhau ở chỗ tính tình cùng vui vẻ hồn nhiên. Xương thì trái lại, có vẻ yêu mến nhất Thuần, cô em bé sau cùng. Thuần ốm yếu nhất nhà, và cũng là cô bé rút rát nhất nhà. Thuần rút rát đến nỗi bà Thông không dám cho nàng đến trưỿng như các nữ hỿc sinh khác bằng trạc tuổi Thuần. Một chuyện cỿn con gì cũng có thể làm cho Thuần sợ hãi. Ŀỿc một bài hơi dài hay phải đi lên bảng để làm tính, đối với nàng đỿu là những cực hình. Một lỿi mắng nhẹ, một cái cau mày của bà giáo, một câu chế nhạo của hỿc trò, cũng làm cho nàng tái mặt. Bà Thông đành để cho Thuần ở nhà. Thỉnh thoảng, lúc nào Xương được rảnh tay thì nàng lại đỿc cho em một bài ám tả, hay luyện cho nàng vài bài tính ngắn.

Còn thì suốt ngày ngưỿi ta để mặc cho Thuần đi theo u ái vào trong bếp nhặt rau, hay chơi đùa với lũ mèo con mới đẻ. Không bao giỿ Thuần theo các chị đi chơi đâu cả. Thiếu nữ như không bao giỿ muốn đi xa cái nhà nhỿ của mình. Nàng yêu những cây cảnh trong vưỿn cũng như những đứa con nhà nghèo bên hàng xóm. Nàng mang những quần áo cũ và đồ chơi hay bánh kẹo của mình cho chúng. Nhiỿu khi, ngưỿi ta thấy Thuần ngồi kiên nhẫn trong một xó nào đấy để vá víu lại manh áo cũ của một con búp bê què quặt. Buổi chiỿu, ngưỿi ta thưỿng thấy Thuần ngồi đan ở cửa để chỿ ba chị ở ngoài vỿ, hay chỿ cái bóng của bà Thông hiện ra ở đầu phố, với cái dáng đi tất tưởi của những bà mẹ già sớm vì sự lo phiỿn vỿ cái êm ấm của gia đình. Và khi bóng tối đã trùm lên thành phố, thì mỿi ngưỿi đỿu đã có mặt ở trong nhà. ánh đèn tuy không lấy gì làm rực rỡ như ánh điện ở các nhà giàu hay các cửa hiệu, nhưng đó là sự dịu dàng rót vào lòng tất cả mỿi ngưỿi. Ai ai cũng thấy yên ổn vì được sống chung quanh những ngưỿi thân. Ai ai cũng thấy lòng nở ra như những cánh hoa nở khi trỿi đã tối. Ngưỿi ta thấy rằng giàu nghèo ở đỿi không đáng quan tâm bằng sự được sum hỿp yên lành dưới mái gia đình. Bà Thông không thấy lo ngại mấy nữa, khi bà đã ngồi bên bốn ngưỿi con. Lúc bấy giỿ tất cả nhà đỿu chỉ còn nghĩ đến ông Thông ở Hà Giang. Mẹ con đỿu nhắc nhở đến ngưỿi vắng mặt. Và ngưỿi ta lo rằng ở Hà Giang nước độc, nhỡ ông Thông không được khỿe chăng? Nếu có một món ăn ngon thì tất cả đỿu cùng ý nghĩ:

-Tội nghiệp, thầy vẫn ưa ăn cái món cá kho này.

-Thầy ở trên ấy, không biết ăn có được ngon không?

-Chắc thầy thấy chúng ta nhắc, thế nào cũng nóng ruột. Những ý nghĩ như thế thưỿng làm cho Thịnh và ái cảm động, nếu phải hôm hai cô không hỿc thuộc bài hay phải phạt. Còn Thuần thì mãi mới lên tiếng góp:

-Em sẽ đan cho thầy một cái khăn quàng và một đôi tất. Nói xong, Thuần đỿ mặt, bẽn lẽn nhìn tất cả mỿi ngưỿi, tự cho mình là táo bạo. Cả nhà nói đến ông Thông làm như ông Thông ở bên mình hỿ. Một đôi khi nếu có một cái thư từ chỗ ông làm việc gửi vỿ thì cả nhà cho là một sự long trỿng, cần phải ngồi sát vào nhau mà đỿc. Cũng có lần bức thư của ngưỿi cha làm cho cả nhà cùng khóc. Nhưng đó là thứ nước mắt thiêng liêng, cần phải rỿ, cho đỿi ngưỿi có ý nghĩa thêm ra. Giỿt nước mắt của những kẻ quên cảnh yên vui của mình để nghĩ đến ngưỿi xa xôi trơ trỿi. Tiếng xe cộ bên ngoài, tiếng hàng quà rao đêm, tiếng gì cũng không lấn át được tiếng đập của những trái tim hòa chung một điệu, dưới đèn.

Mùi nước chè vối thơm bốc lên trong ấm. Cửa đã đóng kỹ càng rồi. U ái có thể lên ngồi cùng bà Thông và bốn cô con gái như một ngưỿi ruột thịt. Trong cái gia đình cũ kỹ này, u ái đã nuôi ái từ ngày mới đẻ. Không ai bằng lòng cho ngưỿi đầy tớ trung thành kia trở vỿ làng. Ngưỿi ta giữ u như giữ một ngưỿi đã có địa vị vĩnh viễn trong lòng tất cả mỿi ngưỿi. U ái có thể góp vào câu chuyện thân mật của bà Thông như là chuyện nhà mình. Tuy đã nhớn, ái cũng vẫn còn làm nũng u như thuở nhỿ. ái bắt u kể chuyện, bắt u ru và hát. Bà Thông tuy phiỿn vì chồng ở xa và nước độc, nhưng bà cũng hả lòng khi nhớ lại rằng tất cả phố ai cũng khen bà có bốn cô con gái ngoan ngoãn.

-Cô Xương lại mới mua được cuốn truyện gì rồi đấy mợ ạ. Con Thu nó kêu ở trưỿng cô giáo bắt được cô ả đương xem truyện trinh thám.

-Con Thu là đứa làm bộ, vì nhà nó mới giàu lên, ai chả biết. Tôi không làm bạn với những ngưỿi như nó.

-Nhưng cô cũng ham tiểu thuyết vừa vừa chứ. Con gái mà đỿc truyện nhiỿu không tốt, thầy thưỿng nói thế. Thấy hai con sắp cãi nhau, bà Thông liỿn lên tiếng:

-Thôi, các cô liệu đi ngủ sớm đi, kẻo tốn dầu đèn vô ích. Tôi đi nằm nghỉ một chút đây.

Bao giỿ bà Thông cũng đứng lên đi vào buồng trước. Bà đã quen tính đi ngủ sớm để dậy được sớm trước cả mỿi ngưỿi. Bà làm lụng suốt ngày nên tối đến cơm nước xong là thấy mỿi rần lưng. Những lần sinh đẻ vất vả trong thỿi trẻ đã làm suy mòn sức khỿe của ngưỿi đàn bà làm ăn chăm chỉ. Xương đứng lên xách giỿ nước và cơi trầu vào buồng cho mẹ. Còn lại ba chị em với u ái thì mỗi ngưỿi đỿu nghĩ ra một việc cỿn con để vừa làm vừa trò chuyện. Thuần thì cắt một cái áo nhỿ, hay giúp u ái chẻ tăm, hay chẻ rau làm dưa. Thịnh thì giúp ái làm bài vở nhà trưỿng, hay hai chị em cùng làm những việc thủ công tỉ mỉ mà cô giáo thưỿng hay nhỿ ái. Thì giỿ cứ êm đỿm trôi như vậy giữa cuộc đỿi của bốn cô gái cùng suýt ạoát tuổi nhau trong một gia đình nhỿ mỿn, bên cạnh một ngưỿi mẹ hiỿn từ. Cứ cuối tháng ông Thông ở Hà Giang gửi tiỿn lương vỿ cho cả nhà. ông chỉ giữ lại cho ông vừa đủ ăn tiêu, không muốn để thừa một đồng nào, e vợ con ở nhà sẽ thiếu.

Ŀã lâu, ông biết rằng gia đình ông nhiỿu phen túng quẫn, chỉ vì lương ông có hạn, mà con cái thì ngày một lớn dần. Trong thư lần nào ông cũng tỿ vẻ lo ngại là mình phải xa các con mà cảnh nhà thì eo hẹp. Nhưng có một điỿu chắc chắn là dẫu sao ông cũng lấy làm tự phụ vì đã có ngưỿi vợ đảm đang, với một đàn con mà ông vẫn gỿi rất xứng đáng là "chuỗi ngỿc quý" của ông. Mỗi lần nhận được thư của các con, ông tưởng như được trông thấy mắt bốn ngưỿi con gái, với tiếng cưỿi, giỿng nói trẻ trung của hỿ. Lòng ông tức thì sáng hẳn lên. ông quên hết ưu phiỿn, nhỿc mệt. Ŀồng hồ ở nhà thỿ trong tỉnh đánh 10 giỿ. Những tiếng động ngoài đưỿng đã thưa thớt. Gió đập tầu cau vào mái nhà như có ngưỿi cầm chổi quét. Có tiếng mỿt gặm trong một cái tủ đựng đồ ăn. Xương gỿi Thuần vào buồng ngủ chung của bốn ngưỿi. Nàng vẫn ưa nằm chung với Thuần một giưỿng từ bé. U ái cũng thu xếp việc và cầm đèn xuống bếp. Trong buồng ngủ của bốn ngưỿi chỉ còn một ngỿn đèn hoa kỳ nhỿ cháy tù mù. Ŀêm nào Xương cũng không quên thắp nó lên, như ngưỿi ta săn sóc đến một ngưỿi bạn giữ phần hạnh phúc của gia đình. Chiếc đèn nhỿ cháy nhấp nháy như một con mắt lúc nào cũng mở để canh cho giấc ngủ của mỿi ngưỿi được yên lành. Trong đêm khuya vắng, đó là cái linh hồn giản dị và tốt lành của nhà cửa hiện ra ở cạnh ta. Một đôi khi ngưỿi ta quên khép cánh cửa sổ trông ra đưỿng cái. Thì chính Xương lại phải ngồi lên đi khép cửa. Ŀêm vỿ khuya, nếu trỿi lạnh, em Thuần có thể ho chăng? Hay nếu trỿi nổi cơn giông thì gian buồng sẽ bị nước mưa hắt ướt. Xương như là một ngưỿi chị, lúc nào cũng phải để tâm đến các em. Nàng thưỿng có nét ưu tư trên trán như một ngưỿi trải đỿi đứng tuổi. Nhưng tại sao Xương hay đứng lâu bên cửa sổ, và nhìn ra đưỿng để làm gì? Các chị em vẫn thưỿng hỿi vậy, trong khi mắt đã gần ríu lại vì buồn ngủ. Xương vẫn là một thiếu nữ kỳ quặc nhất nhà. Ŀiỿu đó ai cũng biết.

Có lẽ vì Xương đã đỿc nhiỿu truyện quá rồi sinh ra khác tính đi chăng? Không một ai biết rằng Xương vẫn thưỿng đứng bên cửa sổ để nhìn lên một cái cửa sổ khác có ánh đèn, ở nhà xế cửa.



II

Như ngưỿi ta đã thấy, không có gì giản dị hơn cuộc đỿi của mấy mẹ con bà Thông trong cái tỉnh nhỿ êm đỿm kia. Và cũng không có gì trong sạch hơn trái tim của bốn cô thiếu nữ. Buổi sáng mai ngủ dậy, gian buồng của bốn cô đã đầy những tiếng cưỿi và ánh sáng. Bà Thông không muốn để cho con mình quen tính ngủ trưa, nên từ lâu đã tập cho hỿ dậy sớm như gà. Chỉ có Thịnh và ái là bao giỿ cũng cố nằm rốn lại năm ba phút để được cuộn tròn trong hơi ấm của chiếu chăn. Nhưng u già ái đã đến kia. U phát mạnh vào các cô, và lôi các cô ngồi thẳng lên, như ngưỿi ta phải xử tệ với những cậu hỿc trò lưỿi biếng.

Nhiỿu khi Xương cũng phụ vào một tay, Xương cầm một chiếc gối bông ném vào đầu hai ngưỿi, hoặc lôi mất chăn đắp trên ngưỿi. Thế là cả bốn chị em đuổi nhau khắp gian buồng, cho đến khi nghe tiếng bà Thông gỿi mới thôi. Thuần không mấy khi dự vào cuộc chơi đùa của các chị em. Thưỿng gà ở chuồng nhà lên tiếng gáy thì nàng đã đi ra sân múc nước rửa mặt, chứ không đợi cho u già phải hầu mình. Nàng đi xuống bếp xem nồi cháo sáng của bà Thông có được ngon không. Hay nàng bước ra vưỿn giúp mẹ tưới mấy luống rau thơm. Vả lại Thuần cũng còn mấy cây hoa của mình nữa. Nàng chăm nom những cây hoa của nàng cũng âu yếm như nàng đã chăm nom những con mèo nhỿ đáng yêu. Thỉnh thoảng trong nhà có việc vui mừng hay giỗ chạp gì, thì trên bàn ăn hay trong buồng của bốn chị em, ngưỿi ta lại thấy vài bông hoa tươi của Thuần mới hái xinh đẹp như màu hồng trên môi đứa trẻ con. Cả nhà đỿu biết tính Thuần ưa thích những cái "nên thơ" như vậy, nên ai cũng có vẻ kính trỿng ngưỿi con gái nhỿ. Những con mèo của nàng, những cây hoa của nàng đỿu được mỿi ngưỿi kính trỿng như nàng. Và u ái thưỿng nói đùa Thuần là ngày sau lấy chồng, nàng phải lấy một ngưỿi đàn ông thực là lịch sự và ý tứ. Nhưng Thuần đã đỿ mặt lên ngay, và trả lỿi u ái:

-Thuần không bao giỿ lấy chồng đâu u ái ạ. Thuần sẽ ở mãi trong nhà này với mẹ và các chị cũng giống như u ái ở suốt đỿi với mẹ và các chị.

* * *

Những ngày thứ năm, chủ nhật hay nghỉ lễ, Xương thưỿng phải đến chơi nhà cô Cả ở cách nhà cũng không xa. Cô cả là chị ruột ông Thông. Bà rất giàu, nhưng góa chồng đã lâu và không con cái. Tính bà rất khắc nghiệt, nên bốn cô cháu gái cũng không ưa lắm. Mặc dầu thế, bao giỿ bảo con sang thăm cô, bà Thông cũng cho con mang hoa quả hay quà bánh gì sang biếu chị chồng. ông Thông lúc phải đổi đi xa có dặn chị thỉnh thoảng sang với vợ con mình và trông qua nhà cửa xem bà cô có điỿu gì cần giúp đỡ thì giúp đỡ. Nhưng đó là ông nói lấy lòng chị mà thôi. ông vẫn biết tính chị mình keo kiệt và bẳn gắt. Tuy nhà nghèo, nhưng chưa bao giỿ ông ngỿ ý gì nhỿ vả hay vay mượn chị. Có lẽ vì thế mà bà Cả lại càng tức tối. Bà biết mình trơ trỿi mặc dầu có của, bà chỉ còn có em và các cháu là những ngưỿi thân thuộc ở trong cái tỉnh của mình. Những ngưỿi đó lại không có ý gì thiết tha đến của cải của mình để phải khuất phục mình.

Bởi vậy, những lần bà Cả đến là bà Thông cùng các con phải khổ sở vì những lỿi đay nghiến của bà. Bà kêu ông Thông sở dĩ phải chịu túng nghèo là vì vợ con chỉ toàn những kẻ nhàn rỗi, không biết lo toan hay buôn bán làm ăn thêm, chỉ trông vào món lương tháng của ông Thông. Bà kêu Xương đã nhớn rồi mà ăn mặc không gỿn gàng, đi đứng nói cưỿi không ý tứ, như những con nhà không ai dạy bảo. Thế nhưng, không ai lấy thế làm điỿu cả. ông Thông đã dặn vợ con là dẫu sao cũng nên nhịn cô đi. Cô đã có tuổi, vì không con cái nên cô buồn bã mà sinh khó tính. Chỉ còn có hai chị em ở trên đỿi, ngưỿi ta phải ăn ở cho phải đạo. ông Thông là ngưỿi cổ, vợ ông cũng thuộc vỿ một gia đình lễ giáo, nên những lỿi ông căn dặn ở nhà đỿu nghe theo. Bà Cả tha hồ muốn nói gì thì nói. Lâu dần không ai cho là quan trỿng nữa. Ngưỿi ta lại lấy thế làm vui vui. Mỗi lần bà cô đi rồi thì bốn chị em lại ôm nhau cưỿi rúc rích. Xương thưỿng bắt chước dáng điệu của cô để làm trò cho cả nhà cưỿi. Nhưng khi Xương phải đến nhà cô thì khác hẳn. Nàng cho là không còn có sự bực bội nào hơn nữa. Bà Cả có khi bắt Xương phải nấu nướng cho bà ăn hay lau cửa lau nhà như một con ở. Bà bẻ hành bẻ tỿi như chính mình đẻ ra Xương. Bà bảo Xương hư vì bà Thông không biết dạy con dạy cái. Xương là một thiếu nữ nhẫn nại đã từng xốc vác từ bé, nên có thể nói là cả nhà chỉ có một mình nàng chịu đựng được cô. Nàng lại nhanh tay nhanh chân hơn tất cả, nên chẳng bao lâu bà Cả xem chừng có ý mến Xương hơn tất cả. Những lần bà đi lễ, đi trảy hội chùa xa với các bạn già, bà thưỿng giao phó nhà cửa cho cô cháu gái. Xương được giữ tiỿn nong và coi sóc, thu vén mỿi việc trong nhà bà cô như một ngưỿi nội trợ từng trải và đứng đắn. Bà Cả tuy mặt ngoài vẫn làm ra nghiêm nghị, nhưng trong lòng thưỿng vẫn đinh ninh rằng nội các cháu mình chỉ có Xương là đáng cho bà để ý sau này. Mỗi khi trái gió giở trỿi bà Cả chỉ cho gỿi có Xương sang hầu hạ, đấm bóp hay đỿc truyện cho bà nghe. Trong gian nhà sạch sẽ như lá và ngăn nắp, như phần nhiỿu nhà các cụ già, tiếng Xương đỿc truyện vang lên rõ ràng, chậm chạp. Bà Cả không thích Xương đỿc láu táu như ăn cướp chữ, bởi vì mỗi lần đỿc nhanh như vậy là Xương bỿ quãng từng đoạn một, chẳng còn hiểu ra sao được nữa. Xương bỿ quãng cho chóng xong, để xin phép cô vỿ, vì thiếu nữ cho là ở đỿi không có công việc gì khó chịu hơn là việc đỿc truyện hầu một bà già như vậy. Ngày giỿ hóa ra chậm chạp quá chừng. Chiếc đồng hồ cổ thỉnh thoảng đánh lên vài tiếng buồn rầu như linh hồn các ngưỿi già lão. Bà Cả ngáp. Những vai trong truyện Mạnh Lệ Quân, Thủy Hử, song phượng Kỳ duyên cũng hóa ra uể oải theo giỿng đỿc uể oải của cô thiếu nữ tinh ranh. Bà Cả dần dần nhắm mắt thiu thiu ngủ. Thế rồi, đến khi nghe bà cô ngáy to lên là Xương đỿc thấp giỿng dần dần đi, như ru ngủ, rồi Xương lùi rất nhẹ ra đưỿng. Lúc bấy giỿ nàng mới khoan khoái thở ra một hơi dài như cất một gánh nặng. Và khi thuật lại cho các chị em ở nhà nghe thì ai cũng rùng mình.

Số phận của Xương là như vậy. Hình như trong gia đình có việc gì khó khăn nặng nhỿc là Xương phải giơ vai ra hứng lấy, còn mỿi ngưỿi thì cứ việc sống trong sự an vui rất dễ dàng. Ngày giỿ cứ qua đi như vậy. Thú gia đình hòa thuận. Tình mẹ con đầm ấm hôm mai. Ŀấy là hạnh phúc rất đơn giản của hạng ngưỿi lương thiện. Những ngưỿi đàn bà trong tỉnh nhỿ này mỗi lúc lên đèn lại càng thấy rằng mỗi ngày sợi dây thiêng liêng mầu nhiệm của tình thân ái cứ buộc chặt thêm ngưỿi cùng máu mủ vào nhau, tưởng không có tai nạn gì trên đỿi chia rẽ được. Và trong thâm tâm của mỗi ngưỿi đỿu có một tin tưởng vững bỿn vỿ sự vĩnh viễn của những ngày vui trong suốt như da trỿi xanh giữa trưa hè không vẩn màu giông tố. Nhưng cứ mỗi đêm đóng cửa sổ để lên giưỿng, Xương vẫn nhìn lên cái cửa sổ ở nhà xế cửa.

Có khi Thuần tưởng là chị mình đứng như vậy để lắng nghe một tiếng dế vỿng vào phòng từ bãi cỿ um tùm mỿc ở hè đưỿng, có khi nàng nghĩ rằng Xương mơ màng đến những ngưỿi trong cuốn tiểu thuyết mà nàng vừa mua giấu chị em nhà để đỿc trong những giỿ trưa nàng không ngủ. Nhưng không phải, ở trong khung cửa sổ nhà xế cửa thưỿng thưỿng có bóng dáng một ngưỿi con trai đương tuổi lớn lên qua lại. Cả nhà đã biết đó là ai, nhưng không một ai để ý, trừ Xương ra. Bóng ngưỿi con trai mỿng mảnh như thân hình một ngưỿi thiếu nữ ốm yếu vì không bao giỿ rỿi khỿi phòng mình. Ngưỿi con trai đó là Hòa. Bốn cô thiếu nữ vẫn thưỿng nghe tiếng cụ án gỿi đến cái tên này những buổi sáng mai khi cụ thức dậy đi thơ thẩn trong vưỿn hoa của cụ. Hòa là cháu nội cụ. Nhưng Hòa không còn cha mẹ nữa. Chàng ra đỿi thì cả cha và mẹ đã theo nhau sang bên kia cõi đỿi. Chàng là kết quả của một tình yêu vụng trộm và bất hạnh. Cụ án là một ngưỿi cha nghiêm khắc. Cụ không thể nào chấp nhận được việc ngưỿi con trai độc nhất của cụ, ông Hoàng Mai lại đi mê một ngưỿi đào hát và nhất quyết lấy nàng làm vợ. Ngưỿi con nối dõi tông đưỿng, nối dõi một thế gia lệnh tộc! Cụ đuổi ông Mai ra khỿi cửa nhà. Ngưỿi đào hát đã đẻ được một đứa con trai trong khi đôi tình nhân mang nhau đi nương náu ở một tỉnh xa vỿ miỿn thượng du. Ŀứa con ra đỿi thì ngưỿi đàn bà vì kham khổ, vì khí hậu không quen, đau ốm mà từ trần. Ngưỿi con cụ án thất vỿng, chết theo ngưỿi yêu dấu. Hòa còn một mình ở trên đỿi. Một ngưỿi từ thiện thương tình cứu vớt đứa hài nhi vô tội. Hòa lớn lên trong cảnh chia lìa tan tác, nhưng chẳng bao lâu cụ án đổi lòng hối hận. Cụ thương thân mình cô độc lúc tuổi già. Cụ sai ngưỿi đi tìm cho được Hòa vỿ. Ŀã bao nhiêu năm đứa cháu sống bên cạnh ông nội, nhưng mà vẫn có một cái gì cách biệt hai ngưỿi. Cụ án vẫn không quên được rằng vì ngưỿi đào hát mà con trai mình tự tử. Cụ ghét lây cả đứa con của ngưỿi đào hát. Cụ sống một mình trong một nếp nhà rộng lớn như một con gấu dữ. Hòa thuộc vỿ loại những đứa bé đã đoán biết được cái thống khổ của cuộc đỿi, từ khi mới lỿt lòng. Nét mặt ngưỿi con trai có vẻ buồn lạnh như nét mặt những ngưỿi suốt đỿi giữ một mối tang ở trong lòng. Chàng không hiểu biết vì sao ông mình lại ghẻ lạnh với mình. Và chàng sợ ông như sợ một ngưỿi xa lạ mà mình không thuộc tính tình. Chàng thui thủi trong ngôi nhà rộng không bạn bè. Những ngày tháng ở trong nếp nhà cụ án là những ngày tiêu điỿu tẻ ngắt. Một già một trẻ sống với nhau trong đó, không những xa nhau, mà xa cả ngưỿi đỿi. Hàng phố không ai còn lạ câu chuyện bi thương xảy ra trong gia đình cụ.

Buổi chiỿu, những ngưỿi dân trong tỉnh Hà Nam đi qua nhà cụ án, nếu hỿ trông thấy cụ chống gậy đi lững thững trong vưỿn nhà, là hỿ thì thầm nhắc lại cho nhau nghe câu chuyện cũ. Bốn ngưỿi thiếu nữ cũng đã nhiỿu lần nghe u ái và bà Thông nói chuyện với nhau vỿ ngưỿi cháu sẽ hưởng gia tài của cụ án. Mỿi ngưỿi thưỿng thở dài, hình như cũng cảm động vỿ những sự không may xảy ra cho gia đình cụ án. Bên kia đưỿng là sự phú quý, là quyỿn thế, là danh giá, nhưng dưới mái nhà không có tiếng cưỿi, không có sự sum hỿp, như dưới mái nhà bốn cô thiếu nữ thơ ngây sống cạnh mẹ và ngưỿi đày tớ cũ. Hòa thưỿng đứng trên sàn gác nhà ông mà buồn rầu nhìn sang vưỿn nhà bà Thông trước cửa với một tấm lòng khao khát, thèm thuồng. Bên này, mấy ngưỿi con gái cũng thưỿng chỉ sang nhà cụ án và đoán thầm rằng trong đó hẳn có nhiỿu bảo vật và nhiỿu thức quý giá nhìn không chán mắt. Chỉ có một mình Xương là nghĩ tội nghiệp cho ngưỿi con trai đương tuổi nhớn lên mà bị giam cầm trong một gian nhà đẹp quá, nhưng mà vắng quá! Sự đó cũng không lấy gì làm lạ. Xương là một ngưỿi con gái tinh ranh nghịch ngợm như con trai. Nàng không thể tưởng tượng rằng ngưỿi ta có thể sống một cách vô vị và âm thầm như vậy trên đỿi được. Một ngưỿi con trai phải có bạn bè, phải được đi đây đi đó chứ không thể cứ ru rú cả ngày với một ngưỿi thầy giáo trong nhà như Hòa được. Xương nghĩ thầm như vậy. Và đêm đêm trước khi đi ngủ nàng lại đứng bên cửa sổ mà nhìn sang cửa sổ nhà Hòa. Trong tâm nàng đã có một mối thiện cảm êm đỿm cho cái bóng ngưỿi con trai mảnh dẻ và đơn độc đứng lặng im ở trong khung cửa sáng đèn.

III

Những ngày hè oi ả tới, mang theo tiếng ve sầu, làm nóng ruột những cô hỿc trò đương mong được nghỉ. Và làm cho các thí sinh nhỿ tuổi trong tỉnh hóa ra đứng đắn. Trên bỿ sông Châu, một vài cành phượng vì đã nặng những bông hoa sắc lửa. Tơ bông gạo bay trong không trung và rụng trắng cả cỿ xanh. Chẳng bao lâu đã đến ngày đóng cửa trưỿng. Nhỿ dịp ấy Thịnh, Xương, Thuần, ái, bốn cô thiếu nữ con bà Thông đã làm quen được với Hòa cháu trai ông cụ án. Hàng năm trong tỉnh vẫn có cuộc phát phần thưởng long trỿng chung cho cả hai trưỿng nam nữ. Vỿ dịp đó bao giỿ ngưỿi ta cũng nghĩ đến cụ án, bởi năm nào cụ cũng gửi sách vở giấy bút tặng hỿc trò nghèo mà thi đỗ hay chăm hỿc, năm nay phần thưởng của cụ án lại to hơn, bởi vì cụ có cháu hỿc ở trưỿng. Trong đỿi cụ án có dễ chỉ lần này là cụ được vui lòng. Nhưng ông già kín đáo vẫn làm ra gắt gỿng. Mãi hôm đến chứng kiến cuộc phát thưởng, ngưỿi ta mới thấy cụ nở một nụ cưỿi. Nụ cưỿi của con ngưỿi ta đã nở thì nó cũng như một bông hoa nở. Nó làm thơm cả chung quanh và dễ chịu cho cả chung quanh. Cụ án ngồi nhìn cháu ôm chồng sách kiêu hãnh như chính mình trẻ lại và đương là một cậu hỿc trò trẻ tuổi đi lĩnh thưởng để nghỉ hè.

Giữa lúc đó thì ngưỿi ta gỿi đến tên Xương. Tất cả mỿi ngưỿi đỿu nhìn lại phía ngưỿi con gái thứ hai của bà Thông. Xương được thưởng vỿ gần đủ môn, và cũng đỗ như Hòa. Xương bước lên lĩnh thưởng, dáng điệu rất tự nhiên. Nàng không cảm động, không thẹn thùng đỿ mặt như phần nhiỿu các cô gái khác. Nhưng thực tình, Xương cũng hơi kiêu hãnh, bởi vì Thịnh cũng đỗ và ái cũng được thưởng rất nhiỿu sách vở. Ba chị em mỗi ngưỿi một vẻ, làm cho mỿi ngưỿi bàn tán và chỉ trỿ. Cụ án cũng để ý đến Xương như tất cả mỿi ngưỿi. Hòa thấy ông nhìn vỿ phía ba chị em Xương thì vội ghé vào tai ông nói thầm vài tiếng.

Cụ án mở to mắt ra dáng ngạc nhiên. Cụ không ngỿ những ngưỿi con gái đáng yêu kia lại chính là những ngưỿi con gái bà Thông, ở nhà trước cửa. Thế rồi đột nhiên cụ nhớ lại cái đỿi sống cô độc và ích kỷ của mình bấy lâu nay. Cái sống của con sâu nằm trong tổ kia, không dự gì đến cuộc đỿi ở bên ngoài. Cái sống của những ngưỿi không sống, của những ngưỿi chỉ thiết tha đến cái đau thương hay cái hạnh phúc riêng của mình thôi. Cuộc phát thưởng đã xong. Hai ông cháu ra vỿ cùng hể hả. Ŀó là lần đầu, Hòa thấy không sợ ông. Ngưỿi con trai thấy mình thở được dễ dàng, cử động được dễ dàng hơn mỿi bữa. Nỗi vui sướng của tuổi thanh xuân đầy há vỿng mới ca hát lên trong lòng chàng. Hòa lấy làm lạ rằng cuộc đỿi tưng bừng đẹp đẽ như vậy, mà đã bao năm hai ông cháu không được hưởng. Cả cụ án cũng vừa đi vừa nghĩ thầm như thế. Những hỿc trò ăn mặc sạch sẽ tản mác mỗi bỿn đi vỿ một ngả. Cái thành phố nhỿ như trở nên mới mẻ, và chứa đựng một linh hồn vui trẻ của hỿc trò. Hòa đi bên cạnh ông đã nghĩ đến những mộng cao xa mà mình ấp ủ từ lâu. Chàng sẽ đi Hà Nội. Chàng sẽ được hỿc ở những trưỿng hỿc to lớn và có danh tiếng. Chàng biết rồi chàng sẽ còn đi xa lắm. Chàng sẽ bước vào nhiỿu lớp cửa đỿi khó khăn, nhưng trong lòng chàng sẽ không bao giỿ nản. Hòa ôm chặt bó sách thưởng vào ngực, ngước mắt nhìn những con chim sẻ nhảy nhót trên cây.

Chàng thấy tự phút này, đã có một sự gì đổi khác trong mình rồi. Hòa không còn là đứa trẻ sợ sệt và rầu rĩ ở trong phòng hỿc của mình như một cành cây héo nữa. Vỿ gần chỗ ngã ba đưỿng rẽ đến phố nhà thì Hòa và cụ án trông thấy Xương đương đánh rơi sách thưởng xuống đưỿng và đương ngồi xệp ở hè đưỿng mà buộc lại. Chiếc áo trắng của nàng nhàu nát và hoen bẩn. Guốc của Xương cũng đã đứt quai. Nhưng không sao, Xương xách nó lủng lẳng trên tay như không có chuyện gì đáng ngại cả. Cụ án và Hòa thấy Thịnh đương nhăn nhó vì thấy Xương ngồi cả xuống đưỿng làm cho khách đi đưỿng để ý. Khi cụ án đến gần ba chị em thì Thịnh lại càng thấy bực mình hơn. Nhưng Xương vừa thoáng trông thấy Hòa đã vội vàng đứng dậy. Nàng phủi bụi ở quần áo, luống cuống, làm cho Hòa phải che miệng suýt cưỿi. Cụ án vui vẻ nói:

-Các cô còn ở đây ư? Tôi có nhỿi mừng cụ Phán, vỿ bảo thế nhá! Các cô hỿc giỿi và ngoan lắm! Tôi khen đó. Ba chị em Xương đỿu sửng sốt. Hỿ không biết đáp lại thế nào cả, nên đỿu nói cùng một lúc:

-Vâng ạ. Cụ án chỉ Xương nói tiếp:

-Cô này đầu lòng phải không? Trông giống ông nội lắm. Các cô không rõ! ông nội các cô ngày xưa là hỿc trò ông đẻ ra tôi. Cụ ngừng một lát để cưỿi khà khà rồi lại nói:

-ông cụ Huyện đẻ ra tôi ngày xưa dạy chữ nho. Mà ông nội các cô hỿc chữ nho cũng giỿi như các cô bây giỿ hỿc chữ Tây. Con nhà nòi có khác. Cụ nói xong thì đi lại gần Xương và vuốt tóc nàng. Xương vội nói:

-Thưa cụ, con là thứ hai ạ. Chị Thịnh con đây mới là đầu lòng. Chị con không bằng lòng cho con ngồi xuống đất, bởi vì ngồi như thế không có vẻ là ngưỿi "đài các" ạ. ông cụ án và Hòa không hiểu ra sao cả, cùng cưỿi. Nhưng Thịnh và ái thì lo sợ quá. Xưa nay, ai cũng bảo cụ án là nghiêm khắc, là dữ tợn. Thế mà Xương dám nói đùa với cụ. Hai thiếu nữ vội vàng nắm tay Xương ra hiệu cho Xương đừng nói nữa. Cụ án gần đi còn quay lại bảo:

-Chắc ông phán được tin các cô hỿc giỿi thế thì phải vui lòng lắm.

Rồi cụ âu yếm nhìn đứa cháu mà lâu nay cụ vẫn thương thầm cho cảnh mồ côi cả cha lẫn mẹ... Hòa vừa đi vừa quay lại nhìn ba ngưỿi con gái ở nhà trước cửa. Chàng định nói nhiỿu điỿu quá khi mới nhìn thấy hỿ. Nhưng không hiểu sao, chàng chỉ cưỿi, không nói được điỿu gì. Có lẽ vì có ông ở đấy nên chàng không nói được. Nhất là đối với Xương thì Hòa lại càng muốn nói nhiỿu điỿu hơn nữa. Xương, ngưỿi con gái vẫn thưỿng đứng ở cửa sổ mà nhìn lên cửa sổ của chàng với một đôi mắt hiỿn từ đầy thiện cảm. Không hiểu sao, Hòa cho rằng trong bốn ngưỿi con của bà Thông, chỉ có Xương là ngưỿi hiểu được cảnh ngộ mình hơn cả. Hòa vẫn đinh ninh rằng những nỗi buồn rầu, đau khổ của mình nếu một ngày kia có phải nói ra với một ngưỿi nào, thì ngưỿi đó phải là Xương. Vậy mà hôm nay, gặp được dịp may mắn nhất để nói với Xương và hỿi han chị em Xương một vài câu gì đó, thì Hòa quên khuấy ngay đi. Và rồi Hòa đi thẳng với ông. Cả ngày hôm đó, chàng buồn như đã đánh mất một thứ gì quý giá trên đỿi, mà không có dịp tìm ra được nữa.

* * *

Trái lại, ở nhà bà Thông thì thực là một ngày đại hội. Bà Thông thấy các con mình ngoan thế, đã đi chợ từ sáng sớm. Bà nấu chè, xếp đầy hoa quả vào giỿ mây của các con. Thuần cũng dậy sớm và đã cắm đầy hoa vào các lỿ độc bình. Cả nhà ăn tiệc mừng hai cô thi đỗ và một cô được lên lớp nhất. Riêng Thuần biết rằng mình chẳng bao giỿ lên lớp hay thi đỗ gì được cả. Nhưng, tin mừng đến cũng làm cho cô gái ít tuổi nhất nhà thấy nao nao trong dạ. Nàng không thấy nảy ra sự ghen tị gì hay tức tối gì đối với chị em mình. Nàng chỉ thấy càng yêu thêm mỿi ngưỿi ở trong nhà. Và lại càng lo sợ rằng hạnh phúc đã đến nhà mình nhiỿu quá, nhiỿu quá sức mình mang nổi. Nhưng khi Thuần nghe ái và Thịnh thuật lại việc gặp cụ án và Hòa ở dỿc đưỿng, thì nàng mới cho đó là việc lạ lùng hết sức. Thuần bao giỿ cũng vẫn là ngưỿi sợ cụ án nhất nhà. Từ thuở bé, nàng đã nghe mỿi ngưỿi chung quanh thì thầm những sự dị kỳ vỿ cụ án. Cụ án là một ngưỿi dữ tợn. Cụ án là một ngưỿi ác đức. Cụ án đã làm cho vợ chồng ngưỿi con trai cụ phải đem nhau đi, và chết ở xứ xa. Cụ án không ưa gì đứa cháu trai của cụ. Thuần vẫn yên trí là một ngưỿi như cụ án thì không ai dám tới gần. Vậy mà Xương đã dám trêu cụ án. Thuần nhìn chị bằng đôi mắt kính phục khác mỿi ngày. Và nàng lại khám phá ra rằng ngưỿi chị thứ hai của mình hễ gần ai, thì ngưỿi ấy tức thì yêu thích. Xương đáng lẽ là đàn ông mới phải.

Nàng sống một cách dễ dàng. Không có sự gì là quan trỿng đối với ngưỿi con gái ấy. Thuần nghĩ thầm như vậy, và nàng cho rằng nếu trong gia đình của bốn chị em, giá Xương là con trai, thì mỿi ngưỿi không còn phải lo ngại gì hết nữa. ông Thông có thể đi Hà Giang hay đi xứ nào rất xa xôi trong suốt một đỿi ngưỿi cũng được. Giữa lúc cả nhà đương ăn cơm vui vẻ, thì một đứa ở bên nhà cụ án cầm một mảnh giấy đưa sang. Cả nhà không hiểu ra sao, đỿu buông đũa ngồi im lặng. Xương chạy ra cửa, cầm lấy tỿ giấy ở tay đứa ở nhà cụ án, và nàng đỿc to lên cho mỿi ngưỿi nghe: Bà Phán, "ạng cụ đẻ ra ông Phán xưa kia là hỿc trò ông cụ đẻ ra tôi. Ŀáng lẽ tôi cũng năng đi lại với những ngưỿi quen thân mới phải. Nhưng đã bao lâu tôi buồn rầu vì chuyện nhà, nên không muốn đi đâu cả. "Ngày mai là ngày giỗ cậu thằng Hòa. Giá ông Phán ở nhà, thì thế nào cũng mỿi ông sang uống với tôi một chén rượu. Nhưng ông đi vắng thì bà cho phép các cô sang chơi một lát. Tôi đã sửa tiệc mừng cháu Hòa thi đỗ. Và tôi cũng muốn thưởng thêm các cô con gái đáng yêu và hỿc giỿi của bà. Nghỉ hè này, tôi vẫn nhỿ ông giáo Phúc dạy thêm cho cháu Hòa. Bà nên cho các con sang tôi hỿc thêm cho mát mẻ. "Lòng tôi thành thực, bà thuận cho như thế thì vui vẻ lắm. Nhà tôi rộng rãi và rất neo ngưỿi. Các cô sang hỿc sẽ tha hồ chạy nhảy trong vưỿn. Nay kính.



IV

Bức thư của cụ án đã làm cho hai nhà bỗng chốc trở nên thân mật. Và cả đến Thuần là ngưỿi sợ cụ án nhất nhà, bây giỿ cũng đã dám thỉnh thoảng mang quà sang biếu cụ. Khi thì bà Thông bảo Thuần nấu mấy bát chè, khi thì bà bắt các con làm vài thứ bánh mang sang cụ án. Mỗi lần nhận được quà là cụ án lại sai ngưỿi nhà mang biếu lại bà Thông một gói chè hay một vài thứ hoa quả gì mà các ngưỿi đi Hà Nội vỿ thưỿng mua cho cụ. Nhưng chỉ có Hòa là thấy mình sung sướng nhất. Ŀương là đứa trẻ mồ côi sống lặng lẽ trong một ngôi nhà rộng quá, bây giỿ có bạn, Hòa mới nhận ra rằng ngưỿi đỿi nếu không đoàn tụ, nếu không chia được cái vui cái khổ cùng nhau, thì những ngày tháng trở nên dài rỗng, nặng nỿ, vô vị. Gian phòng hỿc âm u của Hòa bây giỿ mở cửa suốt ngày, và suốt ngày vang lên những tiếng cưỿi nói của mấy cô thiếu nữ. ông giáo Phúc là một ngưỿi có hỿ xa với cụ án, hết sức luyện tập cho mỿi ngưỿi trong mấy tháng nghỉ hè.

Bởi vậy cả Hòa và Xương, ái, Thịnh đỿu tấn tới lạ lùng. Sự đó cũng nhỿ Phúc là một ông giáo vui vẻ đương còn trẻ tuổi. Thầy trò cũng tương đắc như anh em một nhà nên cái không khí ở nhà cụ án thực là dễ chịu khác xưa. Những hôm nghỉ hỿc, cả đoàn đã đem nhau đi chơi các vùng nhà quê gần tỉnh. Hay hỿ đi ra bỿ sông Châu nhìn những mảng bèo nhật bản, những chiếc thuyỿn trôi lơ lửng theo dòng nước. Hôm nào ở nhà thì cả bỿn lại ra ao sen câu cá, hái roi hay chạy nhảy trong vưỿn.

Cái vưỿn của cụ án không thiếu thức hoa quả gì, tha hồ cho mấy cô con gái bà Thông đùa nghịch leo trèo thỿa thích. Thuần tuy vẫn ở nhà với bà Thông và u ái, không theo hỿc nữa, nhưng thỉnh thoảng cũng dự vào cuộc chơi đùa của chị em ở trong vưỿn nhà cụ án. Cụ án cũng biết rằng tính Thuần rút rát, nên cụ thưỿng tránh đi chỗ khác mỗi lần thấy bóng Thuần ở nhà mình. Cụ biết rằng một cái nhà trật tự quá, một cái nhà mà ngưỿi ông hay ngưỿi cha nghiêm khắc quá, thì không bao giỿ được nghe những tiếng cưỿi của lũ trẻ. Thực là một sự lạ lùng! Những tiếng cưỿi của những cô gái ở nhà trước cửa đã làm đổi tính được một ngưỿi già khó tính như cụ án, và làm cho đôi má của Hòa hóa hồng hào. Cụ án mỗi lần nhìn cháu lại thấy mắt ngưỿi con trai lóng lánh thêm lên. Dáng điệu của Hòa thành rắn rỿi, không phải là dáng điệu ẻo lả của một ngưỿi ốm nữa. Cụ án thấy cháu mình thành thực sung sướng giữa thầy hỿc và bạn hữu. Lòng cụ hơi thắt lại vì cảm động. Nhiỿu lần cụ tự hỿi có phải xưa kia mình đã bất công và độc ác đối với đứa cháu của mình chăng? Nhưng, một ngưỿi già hơn sáu mươi tuổi rồi thì làm sao hiểu được tính tình một đứa con trai mưỿi tám tuổi đầu? Vả lại, cảnh cụ cũng thật là bi đát. Hòa không hiểu rõ hết được sự thể ra sao, nhưng chàng đã đoán được từ bé rằng cái tình của ông -ngưỿi đàn ông độc nhất ở đỿi mà mình có bổn phận phải yêu -đối với mình có một vẻ gì gượng gạo. Mỗi lần chàng nhìn vào mắt ông thì chàng nhận ra ngay điỿu đó. Còn cụ án mỗi lần nhìn vào mặt cháu lại nhớ đến nét mặt đứa con trai và nét mặt ngưỿi đào hát, nhất là nét mặt đáng ghét của ngưỿi đào hát.

Cụ thấy rằng Hòa tuy giống bố ở dáng ngưỿi cao, vai rộng, cái cằm khỿe mạnh, cái trán cao, nhưng vành môi và miệng thì có vẻ mỿm mại quá. Rõ ràng đó là cái miệng của ngưỿi mẹ mà cụ yên trí là lẳng lơ mất nết. Ŀã vậy dáng điệu của Hòa lại không có vẻ đàn ông cứng cáp như cụ muốn. Cả dòng hỿ cụ, ngưỿi đàn ông nào cũng hiên ngang khảng khái. Cụ không chịu được rằng giỿt máu của cụ lại là giỿt máu yếu đuối của một dòng giống hạ tiện pha vào. Thế là, trong bao nhiêu năm, ông cháu thành ra cách biệt, tuy cùng sống với nhau dưới một mái nhà. Ngưỿi con trai tự nhiên thấy sợ ông, hễ lúc nào có mặt ông thì chàng câm lặng. Hòa trốn vào buồng hỿc của mình có khi suốt một ngày. Sự sợ sệt đó càng làm cho cụ án bực mình. Cụ không hiểu nên làm thế nào để cho Hòa quen với cụ và dần dà yêu cụ được. Vì dẫu sao đó cũng là cháu cụ. Cụ biết rằng cụ vụng vỿ, vì thế cụ lại càng tức tối. Cụ thấy Hòa ngày một buồn rầu, kém ăn, và không bao giỿ có một tiếng nói to, một nụ cưỿi. Ngỿ đâu bỗng chốc mấy cô gái nhỿ ở nhà trước cửa đi vào nhà cụ, và hỿ làm thay đổi hết, như là phép nhiệm mầu. Tất cả gánh dĩ vãng nặng nỿ trên vai cụ án rơi đổ tức thì. Cụ săn sóc đỿu tất cả mỿi ngưỿi chung quanh. Cụ đã tìm thấy hạnh phúc được sống ở đỿi. Cụ mừng thầm rằng cháu cụ khỿe mạnh ra, và ham hỿc, ham chơi hơn trước.

Mà thực vậy, mỗi lần ông giáo Phúc chấm bài ông cũng ngạc nhiên thấy Hòa rất chịu khó, rất cố gắng trong sự hỿc. Hình như trong lòng ngưỿi con trai đương tuổi lớn lên đang có một nguồn há vỿng dồi dào, bồng bột. Nó như một ngỿn suối nhỿ đã gặp được một dòng sông chảy mạnh để cùng tìm ra bể rộng. Và mỗi buổi chiỿu đi bên cạnh Xương trên bỿ sông, Hòa cũng thưỿng bảo với cô bạn thân mến của mình rằng:

-Hòa muốn chiếm hết cả các bằng ở trên đỿi này, Xương ạ. Hòa muốn hỿc mãi để giúp ích cho đỿi. Bởi vì nhiỿu ngưỿi khổ quá! Hòa muốn tất cả mỿi ngưỿi sẽ bằng lòng Hòa. Hòa sẽ hỿc và sẽ yêu... tất cả mỿi ngưỿi. Trong lúc Hòa nói thế thì Xương nhìn ngưỿi bạn trai của mình bằng đôi mắt kính phục. Mà Xương cũng tin rằng Hòa sẽ làm được như mình đã định. ánh sáng trong đôi mắt Hòa có một cái gì vừa cương quyết vừa dịu dàng. Xương nói:

-Hòa có ông Hòa giàu như thế thì hỿc đến đâu mà chẳng được. Sau này Hòa sẽ đi ngoại quốc hỿc thêm, bao giỿ vỿ thì mỿi ngưỿi sẽ được bằng lòng và sung sướng, vì thấy Hòa sung sướng. Hòa vội trả lỿi:

-Không phải thế đâu, Xương ạ. Nếu ông Hòa giàu mà Hòa không được gặp chị em Xương thì chưa chắc Hòa có thích hỿc như bây giỿ không kia đấy! Hình như đã lâu, Hòa vẫn coi gia đình chị em Xương như gia đình của mình rồi. Cả trước kia cũng vậy, những hôm đứng ở gác nhìn sang nhà Xương, được chứng kiến cái cảnh hòa thuận êm ái của nhà Xương, Hòa cũng thấy vui lòng và đỡ trơ trỿi. Hòa biết rằng thế nào một ngày kia, Hòa cũng được dự một phần vui ở giữa cái gia đình ấy. Hòa sẽ có một địa vị trong lòng những ngưỿi mà Hòa yêu mến. Và rồi mỿi ngưỿi cũng sẽ yêu Hòa như vậy. Chàng ngừng một lát nhìn Xương rồi nói tiếp:

-Ngày nay đã là sự thực, Hòa thấy vang trong lòng một nỗi vui mới mẻ, dịu dàng mỗi khi trông thấy Thịnh, hay Thuần, hoặc ái chạy quanh Hòa. Cũng như trước kia, Hòa đứng trên gác nhìn sang nhà Xương mà được nghe tiếng bà Thông ở trong nhà gỿi đến tên mấy chị em Xương đương chơi đùa ở trong vưỿn. Những cái tên Xương, Thịnh, ái, Thuần, Hòa đã nhớ rõ như chính tên mình. Nó đã vang lên vui vẻ trong lòng Hòa từ ngày Hòa đến ở với ông. Rồi Hòa kể đến cái thuở bé của mình ở miỿn rừng. Những ngày đó đã xa xôi quá, Hòa chỉ còn nhớ lỿ mỿ như chuyện đã xảy ra trong mộng. Hình như cha mẹ Hòa yêu nhau lắm. Hai ngưỿi thưỿng dắt Hòa mỗi buổi mai đi hóng mát ở trên bỿ một con sông chảy giữa hai hàng núi. Nước có khi nông trông thấy cả đáy rêu xanh và cuội trắng. Hai ngưỿi thưỿng nhặt những hòn cuội cho Hòa chơi.

Thế rồi hai ngưỿi cùng đi mất, Hòa sống với một gia đình xa lạ. Hòa không được yêu chiỿu như trước nữa. Cho đến một ngày kia ông Hòa cho ngưỿi đón Hòa vỿ. Những chuyện đó đã làm cho chị em Xương cảm động, và vì thế hỿ càng thương ngưỿi bạn trai của hỿ. Tình bạn hữu giữa mấy thiếu niên càng ngày càng thêm khăng khít. Và trong bức thư nào gửi đi Hà Giang cho ông Thông, bốn cô con gái cũng nói đến tên Hòa và cụ án. ông Thông thấy mình ở xa nhà, mà được cụ án để tâm giúp đỡ cho gia đình mình như vậy cũng rất lấy làm cảm kích. ông Thông càng vui lòng hơn khi thấy vợ con nhắc đến chuyện ông thân mình ngày xưa là hỿc trò ông đẻ ra cụ án. ông Thông là ngưỿi biết ăn ở lắm. Chuyện ân nghĩa trước kia, ông vẫn để tâm, chứ không phải là ông không biết. Ngặt vì ông thưỿng thấy cụ án tỿ ra ghẻ lạnh và cao kỳ với tất cả mỿi ngưỿi hàng xóm, nên ông không muốn đi lại, sợ có kẻ không hiểu mình lại cho là ông cầu cạnh, làm quen với kẻ giàu sang quyỿn quý. ông nghèo nhưng bao giỿ cũng rất giữ gìn. Bây giỿ, thấy vợ con ca tụng cụ án bằng những lỿi chân thành sốt sắng, ông cũng thấy hả lòng. ông lại càng dặn vợ con ăn ở với cụ án cho phải phép để đáp lại chỗ tốt của một ông già chỉ đáng thương mà không đáng trách.



V

Ngưỿi trong tỉnh không mấy ai là không biết rằng bên nhà cụ án và bên bà Thông quý mến nhau, đi lại với nhau mật thiết, chỉ vì những ngưỿi trẻ tuổi thân nhau. Thế nhưng cũng đã có nhiỿu kẻ rỗi thì giỿ bàn tán, đặt để những điỿu tiếng xấu. Hỿ kêu bà Thông có những bốn cô con gái nhớn, bà nghĩ đến việc sau này của các cô sớm như vậy là hơn. Hỿ bảo nhà ông Thông cũng chẳng giàu có gì, mà bên cụ án thì chỉ có độc một ngưỿi cháu trai để thừa hưởng gia tài của cụ. Một vài ngưỿi đàn bà mỉa mai khen bà Thông biết lo liệu khôn ngoan. ở tỉnh nhỿ, không làm sao ngưỿi ta ăn ở cho vừa lòng khắp mỿi ngưỿi được. Nhà nào cũng là cái bia cho dư luận. Bởi vì đỿi ngưỿi phong lưu ở trong tỉnh nhỿ thưỿng tẻ nhạt.

Phần đông ngưỿi ta không biết làm thế nào để tiêu cho hết ngày giỿ, nên ngưỿi ta thưỿng thích soi mói và để ý đến đỿi riêng của kẻ khác. Bà Thông cũng đã nhiỿu lần nghe u ái đi chợ vỿ kể lại cho nghe như vậy. Vì có nhiỿu kẻ tò mò không nhịn được, hỿ phải hỿi ngay ngưỿi ở cùng nhà với bà Thông cho rõ chuyện mới thỿa lòng. Nhưng u ái đã trả lỿi hỿ những câu mát mẻ để tỿ lòng khinh bỉ của ngưỿi đầy tớ trung thành không chịu được ngưỿi ngoài miệt thị chủ mình. Còn bà Thông, bà chỉ mỉm cưỿi. Bà biết rằng nhà mình tuy nghèo thực nhưng lương thiện. Và các con mình tuy đương tuổi nhớn lên, nhưng lòng vẫn trắng trong. Bà chỉ nghĩ mừng cho cụ án đã đổi được tính tình xưa, nhỿ thế đứa cháu trai của cụ mới trở nên khỿe mạnh, vui vẻ và chăm hỿc. Bà Thông kính trỿng cụ án như một ngưỿi cha có tuổi, hơn thế nữa, như một ngưỿi mà gia đình nhà chồng đã chịu ơn. Một đôi khi, nếu buổi chiỿu mát mẻ, cụ án cũng bảo cháu đưa sang nhà trước cửa. Bà Thông bảo các con pha nước, và chính bà thưỿng thân hành đứng tiếp chuyện cụ và chuyên nước trà vào chén cụ. Cụ án cũng nhân dịp đó kể những chuyện ngày xưa, những kỷ niệm lúc thiếu thỿi, cho bà Thông và các con nghe. Nhưng không một lần nào cụ đả động đến việc ngưỿi con trai của cụ và ngưỿi đào hát. Tư đó, không ngày nào là Hòa và Xương không gặp mặt nhau. Hòa mỗi ngày lại tấn tới thêm lên một chút trong sự hỿc. Bây giỿ không cần ai nhắc nhở, Hòa cũng hỿc hành ăn ngủ rất đỿu. Cụ án không thấy chàng thỉnh thoảng lại cáo ốm, vào buồng mình nằm hàng buổi như trước nữa. Và ngưỿi thầy giáo của Hòa cũng vậy, cũng mỗi ngày lại ngạc nhiên thêm vì thấy cậu hỿc trò mình thương mến như em không còn tỿ ra nhỿc mệt, ngại ngùng trước những bài ra nhiỿu lúc khó khăn hóc hiểm.

Thầy giáo của Hòa là con trai một ngưỿi thuộc hạ của cụ án, một kẻ tay chân ngưỿi đồng hương của cụ trong khi cụ còn làm tri phủ ở một vùng xuôi. Chàng mất bố đã lâu, tuy đã đỗ bằng sư phạm nhưng vẫn chưa được bổ. Biết chàng cần phải kiếm tiỿn nuôi mẹ, vì thương tình ngưỿi cũ của mình, cụ án nhắn chàng ở quê nhà lên kèm dạy cho Hòa. Nên Xương, Thịnh và ái vì vậy cũng thành ra hỿc trò của chàng trong một vụ hè. Thầy giáo Phúc tuổi hơn hỿc trò không mấy nên chẳng được ai gỿi bằng "ông" cả. Mà Phúc cũng không cầu gì hơn thế. Tính tình chàng vui vẻ, rất hợp với bốn ngưỿi trai gái mà chàng yêu quý ngay tự lúc đầu. Buổi hỿc nào cũng có vẻ anh em thân mật làm cho mỿi ngưỿi cùng cố gắng. Những ngày hè trong sáng đi qua rất êm đỿm. Khu vưỿn của cụ án ngày nào cũng vang những tiếng đỿc sách, tiếng cưỿi nói của bỿn thiếu niên sung sướng. Buổi chiỿu cụ án cho phép ông giáo dẫn hỿc trò mình đi ra bỿ sông hóng mát. Ngưỿi ta thưỿng thấy Hòa đi bên cạnh Xương bàn chuyện lên Hà Nội hỿc. Xương thưỿng giễu Hòa gỿi đó là "câu chuyện tương lai". Còn Phúc thì ngưỿi ta nhận thấy rằng chàng săn sóc nhất là cô chị cả tên là Thịnh. Trong lúc hỿc, trong lúc chơi, bao giỿ Thịnh và Phúc cũng có vẻ quáến luyến nhau hơn cả. Có lẽ bởi vì Thịnh chỉ kém ông thầy của mình hai tuổi. Xương thì lúc nào cũng hình như không có gì thay đổi, dáng điệu vẫn nghịch ngợm như thưỿng ngày. Thế nhưng Hòa biết rằng thiếu nữ vẫn có một sự gì giấu giếm mình. Hòa lấy làm bực tức một chút vỿ chỗ đó. Ŀã lâu, chàng coi Xương như một ngưỿi ruột thịt của mình, không có việc gì là chàng không nói với Xương. Vậy mà Xương tuy thân mật với chàng nhưng bao giỿ chàng cũng có cảm tưởng là xa cách. Nhiỿu khi chàng thấy thiếu nữ đứng thỿ thẫn một mình dưới gốc cây ở bỿ ao, hay là Xương tuy vẫn nói chuyện với chàng, nhưng chàng biết là Xương nghĩ đâu vào chỗ khác. ở gác nhà Xương có một gian buồng xép dùng làm chỗ chứa đồ đạc cũ. Xương thưỿng thích ngồi trong đó một mình hàng giỿ để lúc đi ra ngoài ánh sáng thì mắt long lanh và má đỿ bừng lên như ngưỿi sốt rét. Mấy chị em đã hiểu tính Xương thưỿng "khỉ" thế, nên chẳng ai lấy làm lạ cả.

Duy chỉ có Hòa là sửng sốt và lo lắng mỗi lần thấy mặt Xương biến đổi như một phong cảnh vừa qua khỿi cơn giông tố. Hòa để tâm rình. Và chẳng bao lâu chàng thỿa nguyện. Cái bí mật của Xương không có gì là bí mật nữa. Xương làm văn giấu mỿi ngưỿi. Thiếu nữ thưỿng ngồi hàng giỿ trên gác xép của nhà mình, chính là để viết tiểu thuyết gửi đăng một tỿ báo nhi đồng trên Hà Nội. Hôm đó, Xương đi ra nhà dây thép để gửi bài, thì Hòa nấp ở bên một gốc cây chạy xồ ra giật lấy. Xương giật nẩy mình, nhưng lúc biết là Hòa thì nàng giận lắm.

-Hòa! Giả ngay đây! Tôi không bằng lòng Hòa chơi thế. Hòa thấy rằng Xương giận thực. Chàng nhìn qua cái phong bì rồi đưa trả. Lòng đầy căm tức, chàng nói dỗi:

-Ŀây, mới đùa thế mà đã cáu. Tôi cứ tưởng là Xương không bao giỿ giấu tôi một cái gì. Sự thực thì Xương và Hòa đã hẹn nhau là không được giấu nhau một sự gì. Nhưng Xương cũng cứ trả lỿi rất ích kỷ:

-Nhưng việc này thì khác. Tôi không thể cho Hòa biết được. Hòa mặt buồn thiu, lủi thủi quay đi. Chàng lẩm bẩm:

-Ŀàn bà chỉ được cái nuốt lỿi là giỿi. Xương thấy hối. Thiếu nữ vội chạy theo Hòa và nắm vai ngưỿi bạn lại. Nàng cúi đầu đưa cái phong bì ra cho Hòa đỿc, và giảng nghĩa:

-Tôi sở dĩ giấu mỿi ngưỿi là vì tôi đương tập viết, sợ Hòa lại cưỿi tôi. Nhưng ở trên Hà Nội, ngưỿi chủ bút đã khuyến khích tôi và giục viết... Hòa phá ra cưỿi. Chàng gỿi bạn gái của mình là "nữ sĩ". Rồi chàng lại giật phăng cái phong bì ở tay Xương:

-Ŀể tôi đi bỿ vào thùng thư cho! Như thế, tôi cũng được hân hạnh lây một chút. Chàng nhìn Xương bằng con mắt ngạc nhiên mừng rỡ của ngưỿi con trai mới tìm ra ở bạn thiết của mình một cái tài kín đáo. Chàng không phải nghi ngỿ gì nữa. Xương thực xứng đáng là bạn chàng. Ŀây là một thiếu nữ kỳ quặc, nhưng không phải là không đáng phục. Xương không giống một ngưỿi nào trong mấy chị em nhà. Không hiểu sao Hòa bỗng thấy mình kiêu hãnh vì Xương. Chàng nhìn kỹ lại ngưỿi bạn gái, và lòng chàng đầy hạnh phúc, đầy há vỿng. Hình như chàng vừa tìm ra một ngưỿi mới lạ trong bạn cũ của mình. Hòa nói:

-Cũng may là Xương cho tôi biết rõ chuyện này. Nếu không tôi đã giận Xương rồi, và tôi không bao giỿ kể cho Xương biết một câu chuyện lý thú mà Xương cần biết. Xương tươi cưỿi đứng sán lại Hòa có vẻ tò mò:

-Chuyện gì thế? Hòa kể ngay đi không tôi sốt ruột. Kể ngay đi! Kể ngay đi! Hòa nhìn hai hàng cây lá xanh rỿn mỿc ở hai bên đưỿng, lòng hớn hở. Chàng nói ngập ngừng:

-Tôi vừa bắt gặp anh Phúc và chị Thịnh ở trong vưỿn, lúc tôi chạy theo Xương đến chỗ này. Xương nở một nụ cưỿi chân thực. Nàng sốt ruột:

-Hỿ làm gì thế?

-Chị Thịnh đưa cho anh giáo một cành hoa hồng trắng. Và anh giáo nói rằng anh ấy sẽ giữ suốt đỿi... Mặt Xương đương tươi cưỿi bỗng trở nên cau có. Hòa nhìn Xương lo lắng:

-Xương làm sao thế?

-Làm sao? Thế là không tốt chứ làm sao? Tôi rất ghét những chuyện không đứng đắn như vậy. Thực là xấu hổ! Hòa rất đỗi ngạc nhiên. Chàng thấy đôi môi của Xương hơi run tỿ rằng thiếu nữ cho việc đó là quan hệ. Chàng không hiểu. Nhưng Xương thì sực nhớ ra rằng ít lâu nay chị mình đã có cái gì thay đổi thực. Xương nhận thấy rằng ít lâu nay Thịnh có vẻ làm dáng nhiỿu hơn trước. Thịnh luôn hỿi khắp mỿi ngưỿi trong nhà xem tóc mình chải có đẹp không, hay ăn mặc có vừa không? Thịnh đi qua cái gương là thể nào cũng phải dừng lại ngắm mình một chút. Có lúc thì Thịnh vui quá, có lúc lại buồn rầu quá... Và có một đêm, Xương thấy Thịnh nói mê lảm nhảm và cưỿi một mình trong giấc ngủ. Nhưng Xương không ngỿ cái tên ngưỿi đàn ông mà Thịnh thưỿng nhắc tới trong giấc mộng thiếu nữ thanh tân lại tên là Phúc. Nàng giậm chân như nói một mình:

-Không thể như thế được! Làm sao chị Thịnh lại phải yêu một ngưỿi nào khác chị em và bố mẹ!... Thịnh không sung sướng giữa chúng tôi? Tại sao Phúc lại làm ạiêu lòng Thịnh được? Trước kia, có việc gì Thịnh cũng nói với tôi. Bây giỿ Thịnh lại có chuyện riêng tây. Thịnh đã thay đổi lúc nào rồi? Cái nhà anh giáo Phúc kia thực đáng ghét... Có lẽ hạnh phúc của chúng tôi sẽ do bàn tay anh phá vỡ... Hòa nghe vậy thì tủm tỉm và cho Xương rất đáng buồn cưỿi. Chàng quàng tay Xương âu yếm đáp:

-ồ có gì là lạ? Trái lại lỿi Xương nói... một ngày kia đến lượt Xương, rồi Xương sẽ hiểu... Xương giật tay ra mà chạy. Hòa tức thì đuổi theo ngay. Hai ngưỿi chạy trên đưỿng như hai đứa trẻ. Lúc đó không còn ai nghĩ đến chuyện nghiêm trang nữa. Hòa đương đuổi theo một cô bạn xưa nay vẫn chẳng chịu kém mình trong một cuộc chơi đùa nào ở vưỿn nhà. Hòa không sao đuổi kịp Xương, bởi vì Xương nhẹ nhõm hơn. Vả khi bắt đầu chạy được một quãng thì Xương đã bỿ dép ra cầm ở tay rồi. Hai ngưỿi tới gần nhà đã thấy Thịnh đương tiễn Phúc ra đưỿng. Tay Phúc còn cầm cành hoa hồng trắng, và chàng có vẻ dùng dằng chưa nỡ dứt ra vỿ. Xương bỗng sa sầm mặt lại, khi trông thấy Thịnh. Nàng nhớ lại tất cả chuyện vừa qua. Sự tức giận ban nãy vùng nổi dậy. Nàng chạy vào quãng giữa Phúc và Thịnh như để chia rẽ hai ngưỿi ra. Rồi nàng kéo tay Thịnh rất mạnh vào trong cổng.

Nhưng khi cánh cửa cổng ngoài đã khép lại rồi, thì Thịnh òa lên khóc, và xỉa xói Xương như chưa bao giỿ thấy thế. Thịnh vừa tức vừa tủi thẹn, nên vỿ đến nhà nàng liỿn trút tất cả những câu nặng nỿn cố nén ra ngoài. Mắt Thịnh đỿ hoe và đầy lệ. Mặt nàng xanh xám, tay nàng run lên khiến Xương phát sợ. Xương không ngỿ rằng chị mình thưỿng nhật dịu dàng, mà lúc này biến đổi ra đến thế. Nàng chợt hiểu rằng giữa phút này, Thịnh có thể thù ghét được mình. Thiếu nữ không nói lại được câu gì. Nàng cũng òa lên khóc như Thịnh, và, chạy tuốt lên căn gác xép của mình, nàng gục đầu vào tay mà nức nở rất lâu. Ŀó là lần đầu Xương thấy một đám mây đen đóng trên hạnh phúc của mình... Thịnh bây giỿ đã có những mộng riêng nàng, những há vỿng khác, một tình yêu khác, ngoài tình quáến luyến gia đình... Một ngày kia Thịnh sẽ rỿi bỿ hết để ra đi... Rồi dần dần mỗi chị em trong nhà cũng ra đi như vậy. Gian nhà sẽ trống trải chẳng còn ai. Cái tổ chung của mỿi ngưỿi có lẽ rồi cũng sẽ vỿ tay khác. Gian nhà thân yêu sẽ chứng kiến nhiỿu sự vui buồn khác, không phải sự vui buồn của nhà Xương. Giữa cái phút chua chát trong đó mầm phân lá đương nảy nở, Xương đã c

Thịnh và Phúc đã làm lễ ăn hỿi. Nhưng vì Thịnh còn trẻ quá, nên ngưỿi ta muốn hôn lễ để lâu một chút. Ngày tháng dần qua. Thịnh sửa Soạn gối chăn sống áo để bước sang đỿi làm vợ. Nàng vui như một con bướm trong nắng mới. Xương thấy chị mình hơi gầy đi một chút. Nhưng nàng hiểu đó là cái gầy của những ngưỿi thấy hạnh phúc đầy tràn quá trong lòng.

Còn Thuần thì từ ngày khỿi bệnh, da mặt Thuần lại càng xanh hơn trước. Nàng héo lả như một cánh hoa hồng giữa tiết hè thiêu đốt. Thiếu nữ không còn hay đi ra vưỿn và dự các cuộc vui đùa của chị em như trước nữa. ái phải thay Thịnh trong việc bếp nước và xếp đặt mỿi việc trong nhà. Nàng không phải đi hỿc nữa, và lấy làm kiêu hãnh vì được đóng vai nội trợ. Nhưng thiếu nữ vẫn không quên nghỿ vẽ. ái thưỿng sao nhãng cái cán chổi lông gà phủi bụi để cầm những bút chì xanh đỿ và hộp thuốc vẽ còn sót lại. Vì thế, tuy đôi khi nhà cửa không được ngăn nắp lắm, nhưng bù lại, phòng khách đã có được thêm một hai bức vẽ của nàng. ái vẽ những góc vưỿn yên tĩnh mà nàng yêu mến, ái vẽ những con mèo nhỿ của Thuần, ái vẽ những phong cảnh trên bỿ sông Châu... Những bức vẽ của nàng cũng nhiỿu khi linh động và đầy ý nghĩa, đầy sáng kiến. Chỉ có Xương là thay đổi nhiỿu hơn hết. Nàng thưỿng xa lánh chỗ đông ngưỿi. Và ngưỿi ta thưỿng thấy nàng ngồi viết lách rất lâu trong cái xó gác cũ của nàng. Nàng xóa gạch bao nhiêu hàng chữ. Nàng mất bao nhiêu là trang giấy trắng. Nàng đuổi theo bao nhiêu là câu chuyện do mình tưởng tượng ra, hoặc buồn rầu, bi đát, hoặc khôi hài hay rùng rợn để viết cho những tỿ báo có đăng tiểu thuyết.

Nhiỿu khi, Thuần mon men đến với nàng, thì Xương thưỿng đỿc cho em nghe vài đoạn văn minh, khiến Thuần phải hoảng sợ vì những cử chỉ quá tàn bạo, quá sỗ sàng của những ngưỿi trong truyện. Hay là Thuần rưng rưng khóc vì một cảnh buồn thảm quá do Xương bịa đặt trong truyện của mình.

Ngày tháng dần qua... Hòa đã theo hỿc ở một trưỿng lớn trên Hà Nội. Và cụ án cũng đã nhỿ ngưỿi vận động cho Phúc được bổ giáo hỿc ở một miỿn quê Thanh Hóa. Với cái lương đi dạy hỿc của chàng và chút vốn riêng mà bà Cả đã cho, Thịnh có thể sống với chồng một cách phong lưu được. Không bao lâu, đã đến ngày cưới Thịnh. Nàng mặc một chiếc áo thêu kim tuyến màu hồng. Nàng đẹp như một cô tiên, làm cho chị em nhà ngơ ngác. Ŀó là một ngày nắng ráo giữa tháng mưỿi. Tia nắng ấm áp chiếu qua các cành cây kẽ lá ngoài vưỿn. Trỿi đất cũng như vui mừng mà chia sẻ nỗi hân hoan của lòng ngưỿi thiếu nữ buổi vu quá. Bà Thông thấy lòng mình thắt lại khi nhìn trộm ngưỿi con gái đầu sắp sửa vỿ nhà chồng nhẹ nhàng đi lại trong phòng khách. Bà mẹ đã thấy con nhớn lên từng lúc một. Ngày nay Thịnh đã là một ngưỿi đàn bà hoàn toàn xinh đẹp. Thịnh sắp đến giỿ từ giã gia đình. ái thì mải lúng túng với cái áo mới may cùng màu với cô dâu. Lòng nàng cũng bối rối hơn lòng ngưỿi thiếu nữ khi xuất giá. ái nhìn gương đến trăm bận, chỉ lo không được đẹp lúc ngưỿi bạn hỿc của Hòa cùng ở Hà Nội vỿ ăn cưới Thịnh với Hòa. Hòa mấy hôm trước đã báo tin cho Xương biết là thể nào chàng cũng mỿi một ngưỿi bạn hỿc cùng lớp ở trong trưỿng vỿ để đưa dâu cho thêm phần vui vẻ. Tất cả mỿi ngưỿi đỿu lộ vẻ vui mừng. Chỉ có Xương là thỿ thẫn như ngưỿi mất trí. Nàng đi lại trong vòng rộn rịp của mỿi ngưỿi, nhưng lòng nàng thì vắng ngắt. Nàng nhìn từng thứ đồ vật trong nhà và nàng thấy chúng đỿu có một bộ mặt lạ lùng khác hẳn trước kia rồi. Cái ngày sung sướng này sẽ thấy Thịnh bước đi xa khỿi chị em... mãi mãi.

Và gia đình chung của bốn ngưỿi sẽ không giống khi xưa nữa. Xương lại thấy cái đau đớn lầu đầu nghe tin Thịnh có tình cùng kẻ khác bóp chặt trái tim. Nàng đi ra vưỿn, bước trên bãi cỿ xanh mà bốn chị em vẫn chơi đùa ngày bé. Ŀến một gốc cây ổi, nàng không quản đến bộ quần áo mới, liỿn ngồi xuống đó, và lặng ngưỿi đi. Trong nhà tiếng cưỿi nói ồn ào của hỿ hàng lỿt đến tai nàng từ nơi cửa rộng. Xương thấy quả tim nặng nỿ như muốn vỡ. Bỗng nàng nghe thấy có bước chân tiến lại gần mình.



VIII

Trong nhà chỉ có một mình Hòa là đoán ra rằng Xương có vẻ buồn rầu và nàng đã lánh ra vưỿn, nên Xương đi một lát thì chàng cũng theo ngay. Hòa thấy mắt Xương đẫm lệ thì chàng biết là ngưỿi bạn gái của chàng đang ở trong một phút mà ngưỿi ta cần hiu quạnh. Chàng đứng lại lặng im bên cạnh Xương. Thiếu nữ tuy hiểu là Hòa đã ở cạnh mình, nhưng mãi một lúc sau nàng mới nói:

-Hòa đi vào nhà, để mặc tôi ở chỗ này. Nàng nói xong thì lại gục đầu xuống gối, vai nàng rung động trong cơn thổn thức.

-Xương đừng khóc như vậy... Xương xem có việc gì đáng khóc đâu? Cả nhà cùng vui vẻ vì thấy Thịnh sung sướng đi lấy chồng. Tôi cũng vậy. Những lỿi nói đó làm cho Xương càng bực tức, nhưng Hòa không biết nên chàng lại nói:

-Tôi cũng vậy, tôi cũng rất mừng vì thấy Thịnh lấy được ngưỿi chồng mà Thịnh đã yêu. Nhưng tôi thì không bao giỿ tôi xa Xương cả... Phải, những ngưỿi khác sẽ dần dần đi chỗ khác, bởi vì đó là số phận của các gia đình. Ngưỿi ta có chia ra như vậy, thì những gia đình khác mới lại lập nên và nảy nở thêm ra được. Những ngưỿi thân mến của Xương sẽ đi chỗ khác để lập gia đình, nhưng còn Hòa thì Hòa sẽ ở bên Xương, mãi mãi... Hòa ngồi xuống cạnh Xương và giỿng chàng bỗng trở nên cảm động:

-Xương... Tôi muốn nói với Xương một điỿu này... Xương vội lấy tay bịt mồm Hòa lại. Nàng có vẻ sợ hãi thực tình:

-Không... Tôi xin Hòa đừng nói gì cả. Tôi đã hiểu... Hòa gạt tay thiếu nữ ra. Chàng nắm chặt lấy bàn tay ấy.

-Xương phải nghe tôi mới được. Tôi thấy cần phải nói lắm rồi. ít lâu nay tôi không hiểu Xương ra sao nữa. Hình như Xương cứ như muốn tránh xa tôi vậy. Vậy mà Xương có hiểu không? Tôi hỿc hành như thế, tôi đỗ đạt như thế cũng chỉ vì Xương... Thiếu nữ lại vội vàng ngắt lỿi Hòa:

-Tôi biết vậy lắm... Tôi lấy làm kiêu hãnh vì Hòa lắm! Hòa nghe vậy liỿn lộ vẻ vui mừng ra mặt:

-Nếu vậy thì lại càng hay lắm. Tôi chỉ sợ Xương không hiểu. Xương ơi, thực vậy, tôi hỿc hành chăm chỉ, tôi biết yêu đỿi, cũng chỉ vì có Xương, cũng chỉ vì tôi đã yêu Xương tự những ngày tôi thấy bóng Xương trong vưỿn này lần đầu đứng ở cửa nhà. Vậy mà chưa bao giỿ cả, chưa bao giỿ tôi có dịp ngỿ cho Xương biết. Mà hình như Xương có ý sợ một điỿu gì hay sao ấy. Bây giỿ Xương phải nói cho tôi biết, tôi mới yên lòng được. Thiếu nữ nhìn ra xa, và trả lỿi Hòa chậm chạp. Giỿng nàng lúc đó bình tĩnh quá làm cho Hòa đau đớn:

-Hòa ạ, có lẽ chúng ta không bao giỿ có thể yêu nhau được. Hòa sẽ lấy một ngưỿi nào ở cái xã hội của Hòa. Một ngưỿi đàn bà lịch sự và mỿm mỿng, biết sắp đặt cho gia đình Hòa cho thêm bỿ tươi đẹp. Xương chỉ là một ngưỿi con gái vụng vỿ. Chúng ta không hợp tính nhau... Hòa thì chịu đựng được cái đỿi lộng lẫy vui vẻ của những ngưỿi sung sướng, còn tôi thì tôi lại muốn lánh xa. Tôi có những há vỿng nhỿ, những sự băn khoăn mà mỿi ngưỿi cho là vô lý, nhưng mà tôi quý. Tôi viết những chuyện mà Hòa cho là đáng buồn cưỿi, nhưng mà tôi thì tôi thích viết. Chúng ta xưa nay vẫn là một đôi bạn thiết, một đôi bạn thân nhau như thể anh em... Chúng ta đừng nên làm hỿng mất cái tình đáng quý đó, bởi vì nó đẹp vô cùng. Ta cứ để nguyên nó như một bông hoa quý nếu không có ngón tay của ngưỿi đỿi chạm phải thì lâu bỿn được mãi. Hòa sửng sốt, chàng không ngỿ Xương lại trả lỿi chàng như vậy. Chàng có cảm tưởng nếu không nhanh tay hái cái hạnh phúc của đỿi mình mà bỿ lỡ phút này, thì rồi chàng sẽ phải suốt đỿi ân hận.

-Sao Xương lại nói lạ lùng như thế? Tôi thực chẳng bao giỿ ngỿ vậy. Tôi thực chưa bao giỿ nghĩ đến rằng Xương sẽ không nhận lỿi tôi. Mà có lẽ tất cả mỿi ngưỿi cũng vậy. Tất cả đỿu coi chúng ta như là một đôi vợ chồng chưa cưới, và ông tôi thì đã quý Xương như con gái của mình rồi. Xương không biết rằng, từ bao lâu, tôi chỉ sống vì Xương đấy thôi ư? Chàng vừa nói vừa nắm chặt tay Xương kéo Xương sát vào mình. Nhưng thiếu nữ đã giật tay ra một cách đau xót và thất vỿng:

-Không, Hòa, tôi xin Hòa, tôi không thể nhận lỿi Hòa được... Nàng nói thế, nhưng trong phút ấy nàng cũng không hiểu là mình nói câu gì. Cái xót thương gây ra bởi cuộc chia lìa ở gia đình đương còn tươi rói ở lòng nàng. Nàng hành động như một đứa trẻ trong cơn phẫn uất. Nhưng, trong mắt Hòa, Xương vừa đỿc thấy một nỗi đau đớn không thưỿng nên nàng liỿn hối hận. Chưa bao giỿ Xương thấy Hòa thân yêu đối với lòng mình như lúc bây giỿ. Nàng muốn bảo Hòa đặt đầu chàng vào lòng mình để mình an ủi ngưỿi bạn như một đứa bé đã dại dột chơi với một trò chơi nguy hiểm. Nhưng nàng chỉ nói bằng một giỿng rất buồn rầu, rất dịu dàng:

-Hòa, tội nghiệp Hòa! Hòa không hiểu, tôi cũng yêu Hòa, nhưng đó là một tình yêu khác. Nhưng tình yêu ấy thì Hòa không muốn, biết làm sao được?

Hòa tái mặt. Vậy ra cái tình bè bạn từ trẻ thơ của chàng chỉ đem chàng đến chỗ kết cục này thôi? Vậy ra cái tình bạn của chàng đã đổi ra tình yêu mà Xương không nhận? Than ôi, bao giỿ Xương cũng là ngưỿi mà chàng yêu như yêu một ngưỿi bạn trăm năm mình kén chỿn từ lâu, kén chỿn kỹ càng. Chàng đã thấy Xương nhớn lên ở cạnh mình. Chàng đã thông thuộc nết hạnh của Xương. Nhưng còn Xương thì bao giỿ nàng cũng giữ mãi tấm lòng hồn nhiên, trong trẻo của thỿi thơ dại. Nàng chỉ coi Hòa như một ngưỿi bạn của mình thôi, một ngưỿi bạn không bao giỿ thay đổi. Ŀối với nàng, Hòa bao giỿ cũng vẫn thế. Bao giỿ Hòa cũng vẫn là ngưỿi con trai yếu ớt, sợ ông, bao giỿ Hòa cũng vẫn chạy chậm hơn mình, bao giỿ Hòa cũng phải nhỿ nàng trèo lên cây cao để hái quả hộ mình! Tất cả những kỷ niệm sâu xa làm nung nấu thêm, làm thắm thiết thêm mối tình của Hòa, trái lại, đối với Xương chỉ là những điỿu cản trở. Ngưỿi ta đã có một quãng đỿi như vậy thì nếu yêu nhau là phạm lỗi. Xương lùi lại trước tình yêu của ngưỿi đàn ông đã ở cạnh mình từ bé, chỉ vì nàng sợ nếu mình yêu, thì tức là mình ném một cái bóng đen lên trên những ngày tươi sáng, trong sạch của ngày qua. Tất cả những điỿu suy nghĩ đó làm rối loạn, làm mỿ tối lòng ngưỿi thiếu nữ. Nhưng còn Hòa thì Hòa đã ngoài hai mươi tuổi từ lâu. Và chàng cũng yêu Xương đã từ lâu. ở cái tuổi đó, ngưỿi ta thương chua chát và độc ác... Hòa đứng lên, mắt chàng đỿ vì tức giận:

-à, nếu vậy ra Xương chẳng khi nào yêu tôi cả. Nếu vậy tôi nhầm... ồ, tôi không cần gì Xương phải thương hại tôi đâu... Tôi cũng không cần gì cái tình bè bạn của Xương đâu. Tôi không còn là một đứa trẻ con.

Và Xương cũng vậy. Chúng ta đã đi xa cái quãng ấy rồi. Tôi yêu Xương, mà tôi cũng cần được Xương yêu lại. Tôi không thể ở suốt đỿi bên cạnh Xương để chỿ cho đến khi Xương gặp một ngưỿi nào mà Xương sẽ yêu, để đóng cái vai "ngưỿi anh hỿ", để nghe Xương kể chuyện tình riêng, hay tâm sự đâu. "Vì rằng thể nào rồi Xương cũng sẽ yêu, một ngày kia... mặc dầu lúc này Xương là một ngưỿi con gái lạnh lùng và kiêu ngạo. Xương sẽ yêu một ngưỿi đàn ông nào đó nó làm cho Xương đau khổ, và chính vì vậy mà Xương yêu... Lúc đó, Xương sẽ chạy đến tôi để khóc lóc, kể lể, để cho tôi an ủi, dỗ dành, như một ngưỿi anh. Như một ngưỿi anh, thôi đi! Không bao giỿ như thế cả. Hòa nói một thôi như vậy. Và chàng cưỿi một tiếng khô khan, chàng nói những lỿi tàn nhẫn ấy vào mặt ngưỿi bạn gái của mình, rồi chàng quay lưng đi thẳng. Xương muốn chạy theo ngăn chàng lại. Nhưng Hòa bước những bước rất nhanh và trước khi đi khỿi bụi cây um tùm chỗ rẽ vào cửa nhà, chàng quay lại, giơ tay nói:

-Xin từ biệt! Những tiếng ấy vỿng vào đáy lòng thiếu nữ như những tiếng khóc từ trong cổ hỿng Hòa thoát ra lỿi. Xương không đủ sức chạy theo Hòa nữa. Nàng đứng lại giữa vưỿn. Ŀầu óc nàng choáng váng. Nàng vịn tay vào một cành na. Hòa đã đi khỿi đỿi nàng. Hòa, ngưỿi bạn rất gần với tấm lòng nàng mà nàng không thể làm cho sung sướng được...

Và đó là một ngày đẹp đẽ, trong không khí có mùi thơm của hoa lá, có tiếng vo ve của những con ong say nhị mới, có tiếng chim cãi cỿ tranh mồi, có tiếng cưỿi của những kẻ thân bằng say rượu cưới. Xương hiểu là nàng đương sống một giỿ quan trỿng nhất trong đỿi mình. Nàng cũng chưa kịp hỿi xem sau này mình có sẽ hối vì đã làm lỡ mối tình đầu của mình không. Nàng chỉ thấy một sự trống rỗng lớn lao ở trong ngưỿi. Một sự trống rỗng xé lòng. Nàng có cảm giác như Hòa bỿ nàng mà đi như vậy tức là bỿ đi vĩnh viễn. Rồi cuộc đỿi sẽ thay đổi hết. Rồi suốt đỿi nàng sẽ một mình, không ai hiểu biết cho tấm lòng phiỿn phức của mình. Một tràng pháo nổ trong nhà càng làm cho Xương tê tái. Hai tay nàng giá ngắt. Nàng nhìn vùng khói tỿa từ các cửa ra vưỿn, và trên bực cửa chính của nhà, nàng thấy hiện ra cái bóng mỿng mảnh của Thuần, ngưỿi em gái yêu quý nhất của nàng. Thuần thấy vắng mặt Xương lâu ở trong nhà thì cũng chạy đi tìm. Lúc thấy chị, mặt nàng tươi lên rất đáng yêu. Trong ngày vui của Thịnh, ngưỿi ta thấy Thuần cũng chẳng khác ngày thưỿng mấy chút. Tuy là áo quần có mới, tuy là Thịnh đã tô phấn vẽ môi cho, nhưng trông Thuần vẫn không có cái vẻ rực rỡ của cô dâu hay của ái. Cái sắc đẹp của Thuần hình như chỉ có mỗi một mình Xương là hiểu. Nó có một vẻ trinh tiết, ngoài cuộc đỿi. Như cái đẹp thanh khiết, trắng ngần của một thứ hoa bạc mệnh rung rinh trong bóng chiỿu mùa lạnh. Thuần đi lại gần chị và nở một nụ cưỿi hiỿn hậu:

-Chị lại sắp nghĩ chuyện gì để viết hay sao thế? Lần này chắc chị tả một đám cưới mà cô dâu đẹp như sao băng.

Những lỿi nói của Thuần lại làm cho Xương thấy trong lòng lạnh lẽo thêm. Nàng nhìn em và thấy mình thèm thuồng cái đỿi thầm lặng của Thuần nấp dưới bóng những ngưỿi thân yêu ở gia đình. Hình như là cái vui buồn ở đỿi này không làm cho Thuần để ý tới lâu như Xương. Thuần đã có những bạn riêng của Thuần, những vật rất vô hại, những con mèo nhỿ, những cây hoa: Thiếu nữ yêu chúng bằng một mối tình vô hại, và không nghĩ đến cái gì xa hơn nữa. Nàng chỉ ước ao được ở mãi trong cái nhà cũ của mình, với những vật thân yêu từ bé. Lòng ngưỿi con gái ấy bao giỿ cũng như một vũng nước suối, nước bao giỿ cũng trong suốt đáy, và không chảy đi đâu cả. Cây cỿ và những vật gì ở gần một vũng nước như vậy cũng thấy mát mẻ và dễ chịu. Thuần không biết rằng một việc hệ trỿng đến cả đỿi Xương vừa xảy ra ở giữa vưỿn. Nàng cũng không hiểu rằng lòng ngưỿi chị phút này đương tơi bỿi chẳng khác một phong cảnh trong giông tố. Nàng kéo tay chị lại góc hiên phía tây để khoe với chị một cây hoa leo của nàng trồng:

-Chị thấy chưa? Cây hoa leo Nhật Bản của em đã có một chùm hoa rồi đấy. Nó ra đúng vào dịp vui mừng của chị Thịnh thì có lẽ là một điỿm hay. Thầy bảo thế. Sang năm, nó còn ra nhiỿu hơn thế nữa. Khắp hè nhà sẽ đầy những chùm hoa tím nhạt này trông như là một ngày hội của hoa. Lúc đó chị Thịnh chắc đã có con rồi. Chị sẽ bế con ngồi dưới giàn hoa. Và anh Hòa chắc cũng sẽ có mặt ở đấy ngày hoa nở vui như thế, để khen em là chủ nó khéo tay trồng. Không khí sẽ đầy mùi hoa thoảng...

Xương không giữ lâu được nữa. Câu nói của Thuần vô tình đã đem lại cho nàng bao hối tiếc. Nàng ôm mặt khóc nấc lên một tiếng làm cho Thuần kinh hãi. Thuần ôm lấy chị, gỡ tay chị ra, lo lắng hỿi:

-Có chuyện gì vậy chị Xương? Chị nói cho em biết kẻo em sợ lắm. Em đã làm gì cho chị khóc? Xương vội lau nước mắt trả lỿi:

-Không em ạ, không làm sao cả. Chị nghe em nói vậy nên cảm động đó thôi. Bởi ngày mai chị Thịnh đã đi rồi.



IX

Hòa đi rồi, thì trỿi đất ở Hà Nam đối với Xương hình như tối sầm ngay lại. Bóng dáng và hơi hướng của những ngưỿi còn sót lại trong nhà không đủ làm ấm lại lòng nàng. Khu vưỿn trở nên u tịch quá. Con đưỿng ngăn đôi nhà nàng với nhà cụ án hóa ra nhạt nhẽo, không hồn. Bỿ sông Châu, các vùng ngoại ô, không một chỗ nào không gợi cho Xương cái cảm giác trống rỗng và vô tình. Xương cố tìm khuây khỿa bên Thuần, bên ngưỿi em thân mến nhất, nhưng Thuần cũng trở nên ít nói ít cưỿi. Thuần càng khiến Xương nghĩ đến Thịnh, đến sự chia lá không tránh được của gia đình. Xương mượn cớ khâu vá, ngồi suốt ngày trong gian gác nhỿ của mình. Và có nhiỿu lúc ngồi ăn đông đủ cả nhà, nàng tuy là nói chuyện với mỿi ngưỿi, nhưng mà trí não thì đi vắng. Trước kia, trong khi Hòa đi hỿc, thì tuy hai ngưỿi mỗi năm chỉ gặp gỡ nhau một vài lần, trong những dịp Hòa nghỉ lễ, nhưng lúc dó Xương không thấy ngưỿi bạn của mình cách biệt như hiện bây giỿ.

Xưa kia thì cách trở bởi không gian. Nhưng bây giỿ thì xa nhau bởi tấm lòng. Ŀó mới là điỿu chua chát. Không một ai hiểu như vậy cho Xương cả. Xưa kia Hòa là bạn. Nhưng bây giỿ... nhưng bây giỿ... Xương vừa lo sợ không bao giỿ gặp lại Hòa, vừa lo sợ cái buổi sau này gặp lại Hòa...

Nàng hiểu rằng ngưỿi bạn thân nhất của đỿi nàng sẽ không tha thứ cho nàng. Nhưng cớ sao Xương lại không dám nhận một mối tình chân thành như thế, của ngưỿi bạn gần với tấm lòng nàng nhất! Chính nàng cũng không hiểu nữa. Bởi vậy, Xương chỉ muốn đi đâu cho thoát khỿi cái khung cảnh hàng ngày thân mật quá với mình, nó nhắc nhở cho mình bao nhiêu điỿu tiếc hận... Bà Thông thấy con ngày một héo hắt như cái cây mỿc trong chỗ tù túng, trong chỗ bóng râm, liỿn nghĩ đến sự cho nàng đi đâu xa một độ. Bà bàn với chồng, và cả hai ngưỿi cùng đồng ý gửi nàng lên Hà Nội. Bà Thông có một bà em hỿ buôn hàng tấm ở phố Hàng Ŀào. ở đấy phố xá lúc nào cũng rộn rịp, ồn ào. Vả lại trong nhà cũng có trẻ con đi hỿc. Xương có thể bảo thêm cho chúng, vừa đi hỿc thêm, nếu như nàng muốn. Bà em hỿ bà Thông mỗi lần ghé chơi với bà Thông vẫn thưỿng có ý mến Xương và đã nhiỿu lần nói vỿ chuyện đó. Xương muốn rủ cả Thuần đi cho vui nhưng Thuần sức khỿe không đỿu. Tính nàng lại sợ những chốn đông ngưỿi, nên sau cùng chỉ có một mình Xương đi Hà Nội. Bà em hỿ bà Thông đối với nàng rất là tử tế. Luôn luôn bà tìm dịp làm cho Xương vui vẻ, làm cho nàng không thấy mình là khách ở gia đình bà. Bà góa chồng đã lâu năm, một tay tần tảo nuôi các con đi hỿc.

Bởi thế nên gần gụi Xương hôm sớm, bà đã đem lòng yêu quý Xương ngay. Thế là ở Hà Nam, trong nhà bà Thông chỉ còn có hai vợ chồng già và hai cô con gái: Thuần và ái với ngưỿi u già cũ kỹ trung thành. Mỗi lần ái đỿc thư của bà Phán Hàng Ŀào trên Hà Nội gửi vỿ, là cả nhà cùng hiểu rằng Xương cũng không được vui vẻ lắm ở trên Hà Nội. Xương ăn được, nhưng da mặt nàng vẫn xanh như trước. Nàng không muốn kết bạn bè với những thiếu nữ trong hỿ thưỿng lui tới nhà bà Phán Hàng Ŀào. Chỉ thỉnh thoảng Xương mới đi chơi phố, dạo Hồ Tây, đi chơi quanh hồ Hoàn Kiếm với đứa con gái lớn nhất của bà Phán. Xương thưỿng thức rất khuya để viết lách gì lâu lắm, hàng giỿ trong buồng ngủ.

Cái mộng của Xương là, nếu nàng được ở ngay Hà Nội, tất nàng sẽ có dịp đi lại những nhà báo vẫn thưỿng nhận đăng những bài tiểu thuyết của mình. Sự đó đã làm nàng vui lòng hơn hết. Ngưỿi ta đã nhận giả tiỿn nàng hàng tháng. Xương há vỿng sẽ giúp đỡ được bà Thông bởi vì ông Thông bây giỿ vỿ hưu trí, trong nhà lại có bỿ quẫn túng hơn trước. Vả trong khi làm việc, nàng có thể nguôi quên hết được mỿi điỿu. Ban ngày thì Xương đi hỿc đánh máy chữ để hòng sau này sẽ có một nghỿ thông thạo trong tay. Ban đêm nàng viết truyện. Tay nàng nhiỿu hôm cũng cứng mỿi như lòng nàng vậy. Còn tiểu thuyết của Xương thì vẫn là những chuyện hoang đưỿng, bi đát, thê thảm, rùng rợn... như ngày trước. Những độc giả của tỿ báo mà Xương gửi đăng cũng ngây thơ như tấm lòng nàng. Hỿ không cần gì hơn nữa! Mặc kệ! Miễn là Xương có tiỿn thỉnh thoảng mua thuốc cho em Thuần, hay gửi cho bà Thông là được. Và thấm thoắt, Xương đã ở Hà Nội được một năm trỿi, xa cái tổ thân yêu của mình, cái tổ mà trước kia Xương tưởng là không bao giỿ nàng có thể rỿi ra được. Việc đỿi đã dần dần khiến cô thiếu nữ xưa kia nhận thấy rõ ràng cái ý nghĩa của sự sống, nó chẳng giản dị như tấm lòng ngưỿi chưa từng trải. Nhưng có một điỿu Xương lấy làm đau đớn nhất, là tuy ở cùng một thành phố với Hòa, mà Xương lại càng thấy xa Hòa như bởi muôn ngàn sông núi. Hòa trỿ ở đâu? Sự hỿc của chàng đã đến bực nào? Chàng thưỿng hay đi tới những chỗ nào? Cái tâm sự của Xương, bà Phán Hàng Ŀào rõ làm sao được? Những đứa bé con bà hiểu làm sao được? Hòa có thưỿng đi qua nhà nàng ở? Hòa có thưỿng nhắc đến nàng không? Trong những bức thư của ái gửi lên, không có dòng nào đả động đến Hòa. Nhiỿu lúc Xương tưởng là đỿi nàng, không còn lần nào lại gần Hòa nữa. Hai ngưỿi thế là chia rẽ suốt đỿi.

Những lúc đó, phần thì mệt mỿi vì nghĩ ngợi, vì thức khuya, vì chán nán, Xương thưỿng chép vào cuốn nhật ký của mình tất cả những thầm kín của quả tim. Nàng nghĩ đến sự gì là viết ngay vào đấy. Vẫn là những cái mà ta đã biết... Vẫn khung cảnh ở tỉnh nhà... với cái cửa sổ bên nhà cụ án, với mảnh vưỿn rậm lá, với cái nhà cũ kỹ, cái gác xép, những hôm mưa, những bóng dáng của cha mẹ, chị em, những lá vàng rụng trên hiên, những con mèo của Thuần, những câu hát của u ái xưa kia thưỿng ru cho ái ngủ, ánh đèn buổi tối trong nhà... Và Hòa, Hòa, Hòa, ngưỿi bạn cũ với thân hình mỿng mảnh, lúc chưa quen, với cảnh xé lòng bên gốc ổi...

Ŀã một năm rồi, Xương không có tin tức gì của ngưỿi bạn cũ. Liệu Hòa đã nguôi giận hay chưa? Liệu Hòa đã quên chuyện cũ, và trong lòng chàng liệu có còn một chỗ nào kín đáo nhất cho hình ảnh của Xương? Những giỿ hiu quạnh nhất của mình, Xương vẫn tự hỿi thầm như vậy. Bởi vì đến bây giỿ Xương mới hiểu cái mầu nhiệm của tình yêu. Phải có sự giận dỗi của Hòa, phải có sự xa cách, Xương mới nhận ra rằng Hòa cần thiết cho đỿi nàng đến bực nào. Xưa kia lòng Xương non dại quá, ái tình chạm đến một cách thình lình làm cho nàng sợ, như con chim bỡ ngỡ bị bàn tay quá bạo làm cho kinh khủng. Bây giỿ, đến bây giỿ, Xương mới rõ thế nào là ngỿ vực, là há vỿng, là đợi chỿ...

Nàng đợi, và ngày tháng cứ qua đi, tẻ ngắt như một đỿi vô ích. Thế rồi một hôm kia, có một sự thay đổi bất ngỿ đến làm rộn rịp nơi Xương ở. Một ngưỿi đàn ông nghèo, một ngưỿi cháu bà Phán Hàng Ŀào đến ở chung với cô, bỗng trở nên một ngưỿi bạn mới của Xương. Nhà còn một cái gác trong vẫn để hàng, vả hai đứa con trai của bà Phán cũng cần phải hỿc thêm giỿ, nên bà Phán đã bằng lòng để cho chàng đến ở để dạy con mình luôn thể. Ngưỿi đàn ông đó là Tâm. Tâm vừa đi dạy hỿc tư vừa làm báo. ở Hà Nội chàng cũng cô độc hơn là Xương nữa. Chàng mặc áo quần cũ kỹ nhưng sạch sẽ. Nét mặt chàng sớm in dấu vết của một đỿi vất vả lúc trẻ thơ, nên thiếu vẻ trẻ trung. Nhưng nhỿ hàm răng trắng, nên nụ cưỿi hóa ra tươi tỉnh, và dễ gây thiện cảm với mỿi ngưỿi.

Lần đầu thấy Tâm, Xương đã hiểu ngay rằng đó là một kẻ vụng vỿ, vì ít giao du bè bạn, vì nghèo túng, nhưng trong ngực chàng thì giấu một trái tim vàng. Xương thấy rằng Tâm cũng như mình, chứa đựng trong lòng một nỗi đơn độc nặng nỿ giữa chốn kinh kỳ rộn rã. Hai tâm trạng cùng như một nên dễ khiến hai ngưỿi thành thực thân nhau. Buổi tối, khi không có việc gì làm, Xương thưỿng đính hộ Tâm một cái cúc áo, hoặc khâu lại cho chàng vài đưỿng chỉ tuột ở quần áo của chàng. Và Xương cũng không sợ thiệt. Bởi vì Tâm là ngưỿi hỿc rộng. Chàng lại kể cho Xương nghe những chuyện vỿ công việc của chàng. Tâm đỿc rất nhiỿu sách lạ. Chàng nói đến văn chương ngoại quốc. Chàng như là một ông thầy hỿc của Xương. Thiếu nữ chỉ nhỿ chàng mà hiểu biết thêm nhiỿu điỿu cần thiết cho nàng. Xương thấy rằng Tâm hình như cái gì cũng biết, cũng đã từng trải qua rồi, nên lại đem lòng kính phục. Nhỿ vậy mà đỿi nàng cũng đỡ bỿ tịch mịch. Nàng kể cho Tâm biết qua gia đình mình, cái gia đình thân mến lúc nào nàng cũng đem theo ở lòng mình. Tính nết ông Thông, vẻ hiỿn từ của bà mẹ, sức khỿe của em Thuần...

Xương kể hết, như kể với một kẻ thân tình mà ngưỿi ta không còn có điỿu gì ngỿ vực nữa. Nàng kể cả với Tâm rằng mình vẫn viết tiểu thuyết cho một hai tỿ báo. Và ngưỿi ta trả cho nàng không được bao nhiêu, nhưng nàng viết có phải đâu vì nàng. Xương viết vì em Thuần, vì bà Thông cần tiỿn, lúc nào cũng cần tiỿn, tuy hai ngưỿi đó không bao giỿ bắt nàng phải kiếm. Xương kể cả cho Tâm biết rằng Thịnh cũng vừa báo tin với nhà rằng nàng đã đẻ con trai. Và em Thuần cũng báo tin rằng giàn hoa Nhật Bản của nàng đã nở một bận nhiỿu hoa nhưng mà vắng bóng Thịnh, Xương, Hòa ở đấy. Xương nói đến Hòa với Tâm như nói đến một ngưỿi bạn chung của hai ngưỿi. Làm như Tâm cũng dự vào cái quãng đỿi trước kia ở bên bỿ ao sen nhà cụ án. Vì vậy, nhiỿu lúc Tâm rất lấy làm sửng sốt nhưng chàng cũng đoán thầm rằng có lẽ đó là một ngưỿi thân yêu nhất của chị em Xương. Tâm nhận thấy rằng Xương nhắc đến Hòa nhiỿu quá. Mà mỗi lần nhắc đến cái tên Hòa thì mặt nàng sáng lên một vẻ khác thưỿng. X Buổi chiỿu hôm đó, Xương đương nhỿ Tâm đỿc hộ mấy trang tiểu thuyết của mình vừa viết để dò xem ý kiến của Tâm, thì con ở chạy vào báo rằng Xương có khách. Thiếu nữ sửng sốt, vì nàng chẳng quen ai ở Hà Thành. Nàng đoán thầm rằng có lẽ có ngưỿi ở tỉnh nhà lên nhắn nàng việc gì quan trỿng. Ŀầu gối run run, nàng đi xuống gác, ngực nàng đập mạnh. Nhưng chẳng phải ai xa lạ.

Ŀó là cô Cả và em nàng: ái. Xương mừng rỡ có thể òa lên khóc được. Ŀã lâu ngày nàng chưa gặp một kẻ thân tình nào. Hai chị em ôm lấy nhau một lúc. Rồi Xương đẩy ái ra mà ngắm. ái quả đã thành một cô thiếu nữ rất xinh tươi. ái ăn mặc sang trỿng chẳng kém gì các thiếu nữ con nhà giàu mới nhớn lên ở Hà thành. Xương thấy nổi lên trong lòng một niỿm kiêu hãnh và vui sướng thực êm đỿm. Trong thỿi kỳ Thuần đau ốm, ái thưỿng phải đi sang ngủ ở nhà cô Cả.

Bà Thông không muốn có đông ngưỿi ở trong nhà lúc đó. ái thưỿng phải thay Xương để đỿc truyện, và trông nom nhà cửa cho cô. Ŀến khi Xương lên ở Hà Nội thì ái đã thành một cô cháu "chính thức" của bà cô khó tính. Vốn xưa nay mỿm mỿng, ái chẳng bao lâu đã rất hợp với cô. Nàng quen ngay với cái đỿi sống của một nhà giàu trưởng giả. ái ở hàng tháng với cô, và được cô coi như là con gái quý. Bà Cả cho thế là đã báo thù được mấy cô cháu cứng đầu cứng cổ xưa kia. Thịnh đã bằng lòng theo một anh giáo hỿc nghèo, Thuần thì ốm yếu quanh năm, Xương đã bỿ nhà lên ở trên Hà Nội, vậy thì ái sẽ hưởng tất cả mỿi điỿu sung sướng đáng thèm. Cô Cả vẫn biết Xương là một thiếu nữ thông minh thực đấy, nhưng bà thấy ái dễ bảo và đáng yêu hơn. Bởi thế bà cho ái theo bà đi chơi Huế và Sài Gòn một chuyến. Như phần nhiỿu các ngưỿi giàu có tuổi, bà cũng muốn đi đây đi đó một lần để giối già. Hai cô cháu chỉ đến thăm Xương được một buổi thôi. Chuyến tàu tốc hành tối nay sẽ đưa hai ngưỿi vào Huế. ái vui vẻ thuật tất cả những điỿu đó cho Xương biết, trong khi cô đương nói chuyện với bà Phán Hàng Ŀào ở ngoài hàng. Xương nghe xong, ngưỿi cứ tái dần đi. Nàng thấy mỿi vật đỿu quay tròn ở quanh mình. Tiếng ái nghe giòn như tiếng nói của những ngưỿi con gái ít tuổi đang sung sướng. ái khoe với Xương những đồ trang sức mà cô vừa mới sắm cho để đi chơi xa.

Xương thấy trong mình lạnh ngắt. Thôi! Thế là hết cả! Cuộc đi chơi xa này cũng không đến phần nàng. Vậy mà xưa kia, bà Cả đã bao lần hứa với nàng, những lúc nàng đỿc xong một cuốn truyện làm bà cô cảm động. Ŀã bao nhiêu lần, Xương du lịch trong tưởng tượng. Thiếu nữ cho là cả nhà chỉ có mình là hiểu được cái đẹp của sông núi, của cảnh sắc nơi xa lạ. Nàng thưỿng tả trong truyện của mình những buổi hoàng hôn, những buổi sáng trăng trên những con sông, những phong cảnh chưa bao giỿ đi tới. Một ngày kia, nàng sẽ đi cùng cô Cả. Nàng sẽ đi thăm cung điện và lăng tẩm Huế. Nàng sẽ bước trên những sàn gạch mà các vị đế vương đỿi trước đã bước lên. Nàng sẽ được thấy Sài Gòn, cái thành phố đẹp như hòn ngỿc mà mỿi ngưỿi ca tụng. Nàng sẽ đi Cao Miên, hay Ŀà Lạt, là các chốn ngưỿi ta ca tụng bằng những lỿi văn diễm lệ trong sách vở. Nàng sẽ đi... Nhưng, thôi thực hết! Bây giỿ đó là ái thay nàng. ái, một cô em không bao giỿ ham đỿc sách như nàng, không hiểu được tâm hồn của sự vật như nàng. Xương cố nén lòng để cho qua cái cơn đau đớn ấy. Nàng hỿi thăm em vỿ tin tức ở nhà, vỿ Thuần, vỿ đứa con đầu lòng của Thịnh. Sau cùng nàng hỿi tới Hòa. ái kêu lên sửng sốt:

-Thế chị không biết rằng Hòa hiện cũng ở Sài Gòn với cụ án? Hòa đi chơi với cụ đã gần một tháng nay.

Vì hình như Hòa độ này có vẻ buồn bã làm sao ấy. Câu nói của ái chẳng khác một cái dùi nhỿn đâm vào tim ngưỿi chị. Xương bàng hoàng, rỿi rã cả tay chân. Hòa cũng đi Nam với ông? Thế thì Hòa tệ thực. Ai ai cũng có phần hạnh phúc của mình. Duy chỉ có Xương là chịu thiệt. Ngày xưa đã có lần Xương và Hòa cùng bàn tán với nhau vỿ "cuộc du lịch lớn lao" kia. Hai ngưỿi cùng tưởng tượng với nhau những non nước thực là kỳ ảo. Ŀến bây giỿ ngưỿi bạn của nàng đã quên nàng, đã không thèm viết cho nàng một cái thư, từ ở chốn vui kia.

Một mình Xương ở giữa Hà Nội. Nàng như một con vật thả hoang, không được nếm một chút vuốt ve âu yếm. Trỿi tối. Bà Cả cơm nước xong đã giục ái sửa Soạn để ra ga Hàng Cỿ. Xương bùi ngùi tủi phận và nghĩ thầm rằng có lẽ cô mình và em gái mình ghé thăm mình, là chỉ vì bà Thông khẩn khoản mà thôi. Nàng thấy mình đã cách biệt với mỿi ngưỿi. Và trừ tấm lòng tốt của mẹ ra, thì không còn gì nữa. Ra đến sân ga, Xương thấy không còn gì để nói với những ngưỿi đương nóng lòng đợi giỿ xe lửa chạy mang mình đi đến những xứ lạ nhiệm màu. Nàng nhìn em và cố nuốt những giỿt lệ vào cổ hỿng. Nhưng cái nhìn của nàng tuyệt vỿng nhưỿng kia, ái làm gì mà chả thấy. ái bỗng nhớ ra rằng trước kia, đã bao lần Xương khoe với các chị em rằng bà cô sẽ cho mình đi để hầu cô. ái hiểu rằng vô tình mình đã cướp phần của chị. Thiếu nữ vội cầm lấy tay chị mà nắm chặt:

-ồ Xương! Ŀáng lẽ ra thì chị đi mới phải. Chị vẫn ước ao... Hay là để em nói với cô... Xương bịt mồm em lại. Vừa lúc đó, tiếng còi xe đã rúc lên, Xương đẩy em lên bực cửa:

-Không. Ŀó là phần thưởng của em. Bởi vì em biết cách hầu cô. Em đi cho vui vẻ... Và nếu vào trong Nam, em có... Nàng định nói: "Nếu em có gặp anh Hòa..." Nhưng không nói được tên Hòa. Nàng tiếp:

-Nếu em có được xem nhiỿu cảnh đẹp, thì em viết thư cho chị... Thế cũng như là chị đã đi.

* * *

ở ga vỿ, Xương toan đi nằm ngay, để được khóc một mình trên chiếc gối quen thuộc của mình. Nhưng xe kéo vừa đỗ, nàng đã thấy Tâm đứng trong sân, dưới giàn nho leo như có ý đợi nàng. Quả nhiên Tâm chạy lại phía nàng và nói:

-Tôi chỿ mãi. Tôi đã đỿc xong cái truyện ngắn mà cô đã vui lòng cho xem. Nhưng tôi phải thành thực mà nói. Bởi vì đó là bổn phận một ngưỿi bạn. Cho dẫu có phạm...

Xương thấy chán nản lạ thưỿng. Trong lúc này, nàng còn thiết tha gì nữa? Nàng phải cố quên đi, quên hết, ái, Hòa, cuộc đi chơi... để trở vỿ với cái đỿi nhạt nhẽo mỿi ngày. Thấy Tâm lúng túng không nói hết câu, Xương cũng không còn lòng nào mà khuyến khích chàng nói nốt. Tâm ngừng một chút, rồi lại tiếp:

-Tại sao cô lại đi viết thứ truyện như vậy để làm gì? Cô nên để công ấy cho những kẻ vô tài, những kẻ tâm hồn khô khan, trống rỗng. Tôi biết cô có thể có nhiỿu ý tưởng cao hơn thế. ừ, tại sao lại cứ phải những chuyện tình không lý thú, những chuyện hoang đưỿng, rùng rợn, chuyện diễm ảo, bi kỳ? Không phải là tiếng vang của cuộc đỿi. Tại sao cứ phải tả những thiếu nữ ngây thơ giả dối, những anh hùng với những cử chỉ lố lăng, những kẻ gian ác cử chỉ bạo tàn? Không, lòng ngưỿi có muôn ngàn trạng thái, có bao nhiêu tình cảm đẹp... Tâm nói một hơi, nhưng bỗng chàng ngừng bặt. Xương đã dựa mình vào cạnh tưỿng hoa mà khóc. Cạnh nàng là một khóm hoa dạ hợp, tay nàng nắm lấy một cành, nên lá rung lên. Tâm hoảng sợ, chạy đến gần nàng:

-Tôi xin lỗi Xương. Tôi không ngỿ... Tôi nói thực... Tôi chỉ muốn... Xương ngửng đầu lên. Trỿi tối, Tâm không thấy những hạt lệ long lanh dưới mắt nàng. Xương nói:

-Không! Không phải là lỗi tại anh... Nhưng tại sao tất cả mỿi sự không may lại hùa nhau đến cùng một lúc thế này? Nàng nói như là nói với một mình mình. Tâm không hiểu được ra sao cả, nhưng chàng biết là Xương có điỿu gì đau xót lắm, nên chàng chỉ đứng im.

-ừ thì được đi hay không cũng không cần... nhưng còn Hòa? Cớ sao Hòa lại nỡ lòng như vậy được? Hòa đi qua cửa nhà này mà cũng không vào. Hòa đi xa mà cũng không thèm cho biết... Xương càng nói, nước mắt lại càng chan chứa:

-Nhưng chẳng qua cũng là lỗi ở tôi... Bao giỿ tôi cũng lỗi... Chính tôi đã làm cho Hòa lánh xa tôi. Ŀó là hình phạt của trỿi. Nhưng cô Cả đã hứa với tôi sao lại quên lỿi được? Và bây giỿ thì đến anh lại trách tôi viết những truyện chẳng ra gì. Tâm cảm động muốn kiếm lỿi an ủi nhưng chàng chưa biết nói gì thì Xương lại tiếp:

-Không, tôi biết lắm. Tôi biết là những truyện của tôi viết ra chẳng giá trị gì. Nhưng khi mà tôi viết những truyện hợp với tỿ báo trả tiỿn tôi như vậy, thì tôi có thể giúp được nhiỿu ngưỿi... Tâm vội nói luôn:

-Tôi cũng hiểu lắm. Nhưng cô không có quyỿn viết văn như vậy, trong khi mình...

-Sao lại không?

-Không. Là bởi vì cô đã phí cái tài thực của mình ẩn kín trong tâm hồn mà chưa tìm ra được. Và rồi cô sẽ làm hỿng nó đi. Cái nghỿ tiểu thuyết, đã bị bao nhiêu ngưỿi làm hổ tiếng rồi. Cô không có quyỿn, thực vậy. Cô sẽ viết những cái gì chỉ ở lòng mình mà thôi. Ngưỿi làm văn phải khỿe, phải biết chống lại những cái lợi nhỿ nhen, mới hòng tiến đến chỗ tinh vi của nghệ thuật được. Tâm chỉ lên giàn nho và nói tiếp:

-Ŀây này, trên đầu chúng ta, chung quanh chúng ta có bao nhiêu là điỿu đáng nói. Cô hãy viết cho tôi một cái truyện vỿ cái cây nho này chẳng hạn. Cây nho giỿ không có lá, và có vẻ cằn cỗi như một ông già. Nhưng không, nhựa sống tràn đầy trong lòng cây, và biết đâu nó cũng có một linh hồn như chúng ta đây? Bao giỿ đến mùa hè, nó sẽ tươi tốt hiến cho đỿi lá xanh và quả thắm. Cái hại là ngưỿi đỿi không biết đợi chỿ lúc sang hè.

Xương chưa từng thấy Tâm nói hăng hái, say sưa như vậy bao giỿ cả. Xương nghĩ đến những trang nhật ký mình đã viết trong những giỿ mỿi mệt và chán nản, trong những giỿ xa mái ấm gia đình và các ngưỿi thân. Những dòng chữ viết rất nhanh, những dòng chữ của một cõi lòng cởi bỿ trong hiu quạnh. Có lẽ Tâm sẽ thích đỿc những trang thành thực như vậy chăng? Xương tự nhủ: Nhưng lúc này chưa phải là lúc nên cho Tâm rõ. Trong cái vưỿn của dĩ vãng, chỉ có những kẻ thân yêu của mình mới có quyỿn bước chân vào. Vả lại, trong cuốn nhật ký của Xương, nàng đã nhắc đến Hòa nhiỿu quá. Dưới bút nàng, cái tên ngưỿi bạn thuở xưa trở lại luôn luôn. Nàng không muốn cho ngưỿi ngoài đỿc đến.



XI

Từ hôm đó, Xương và Tâm lại càng trở nên thân mật. Xương sẵn lòng nghe những lỿi khuyên bảo của Tâm. Còn Tâm thì cũng thấy lòng mình đầy kiêu hãnh, đầy bối rối... Tâm đã đỿc nhiỿu và đi khắp mỿi nơi. Chàng thưỿng kể lại cho Xương biết những nơi chàng đã đi qua ở miỿn Nam. Bởi thế câu chuyện của chàng kể lại Xương cho là đầy lý thú. Nhưng trong khi nghe chuyện của Tâm, nàng đã thấy cái bóng của Hòa hiện đến, và lượn quanh chỗ hai ngưỿi. Trong mỗi phong cảnh đẹp đỿu có khuôn mặt của Hòa hiện ra mỿ nhạt, nhưng chẳng dễ cho ngưỿi xua đuổi. Thỉnh thoảng ái lại gửi cho Xương một bức ảnh, một phong thư ngắn ngủi. Xương đỿc thấy những câu: "Em và cô đương ở Huế. Huế đẹp lắm, để khi vỿ em sẽ kể..." Hay là: "Em và cô đã tới Sài Gòn...", và thiếu nữ đoán ra rằng ái đã viết cho chiếu lệ, để cho ngưỿi không được đi có thể an ủi là mình vẫn có ngưỿi nhớ đến. Rồi nàng lại tự hỿi xem ái có đem theo bút và giấy để vẽ trộm bà cô một vài cảnh đẹp chăng? ái có còn giữ được cái tính thích vẽ, và cái tài hơi khô khan ngày xưa đã khiến cho ái nổi tiếng là ngưỿi con vẽ khéo trong nhà chăng? Không. Chắc là không đỿi nào cô Cả cho phép ái làm như thế ở dỿc đưỿng. Cô Cả sẽ cho thế là không lịch sự. Một cô gái ngồi ở đưỿng để vẽ? Ngưỿi ta sẽ bàn tán thế nào? Thực ra, được mặc quần áo đẹp và đi du lịch với cô, ái cũng phải bỿ mất cái thú vô hại của mình ngày bé, cái mộng trở nên một nghệ sĩ tài hoa, danh tiếng.

Ŀối với ái hay với ai cũng vậy, cuộc đỿi không có cho không một cái gì. Ŀược một chút vui, thì ngưỿi ta lại phải trả lại gấp hai lần, bằng những sự buồn, sự tiếc. Xương nghĩ vậy, và nàng cho cái cuộc du lịch trong tưởng tượng của nàng qua lỿi nói của Tâm, lại còn đầy đủ mặn mà hơn là cuộc du lịch của ái bên cạnh một bà cô khó tính. ái đi được hai tháng, thì một đêm, bà Phán Hàng Ŀào rủ cả Tâm và Xương cùng đi xem diễn kịch ở nhà hát lớn với mẹ con bà. Ŀêm đó ngưỿi ta diễn một tích mới quá, bà Phán không hiểu nên nửa chừng bà dặn hai ngưỿi ở lại xem và đưa mấy đứa con bà vỿ sau, vì bà buồn ngủ. Lúc tan hát, Tâm và Xương cùng mỗi tay dắt một đứa trẻ đi bộ vỿ nhà. Trỿi đã trở thu, không khí mát mẻ, dễ chịu. Tiếng chân ngưỿi đi trên hè phố vang giòn. Xương khẽ nhẩm lại theo điệu hát vừa nghe vai đào chính ở trên sân khấu hát. OEm nhạc của ban thanh niên đã giúp vui thêm cho buổi diễn đã khiến lòng nàng rộn rã. Nhiỿu lúc Xương nắm lấy cánh tay Tâm mà bước. Còn Tâm thì sung sướng nhìn thấy vẻ hân hoan trên nét mặt nàng. Xương mặc một cái áo lụa mỿng trắng tinh có điểm hoa thêu nhỿ, mặt nàng rực rỡ hồng hào, mắt nàng cũng sáng lên khác ngày thưỿng. Tâm nắm lấy bàn tay gầy nhỿ của Xương. Chàng nghĩ rằng đêm nay chàng sẽ nói cho Xương rõ... Nhưng chàng còn sợ đến phút cuối cùng lại ngập ngừng không nói ra lỿi. Ŀó là một dịp hiếm có. Không mấy khi hai ngưỿi được đi cạnh nhau trong đêm khuya với hai đứa trẻ nhỿ trên hè phố như thế này. Nên chàng không có can đảm nói... Tâm vừa nghĩ vậy, thì Xương cất tiếng:

-Tôi vừa mới nhận được thư của em tôi ban chiỿu. ái và cô tôi đã gặp Hòa và cụ án ở Ŀà Lạt, và hỿ sẽ cùng đi chơi nhiỿu chỗ khác với nhau. Tâm mừng thầm khi nhận ra rằng Xương đã nói đến cái tên "Hòa" một cách lãnh đạm khác mỿi khi. Chàng tự nhủ bây giỿ không còn gì ngăn cách chàng và Xương nữa... Tâm chỉ cần nắm chặt lấy tay Xương mà nói ra tất cả nỗi lòng mình bấy lâu là đủ... Tâm không dám nghĩ đến việc nó sẽ xảy ra cho mình cách thế nào. Nhưng mà chàng chắc nó sẽ khiến được chàng vui sướng lắm... Tuy vậy hai ngưỿi vẫn đi cạnh nhau, rất lâu mà Tâm chưa nói được ra. Lòng chàng đau xót khi thấy chỉ còn một phố nữa đã tới nhà. Chàng hoảng lên, và liỿu nói:

-Cô Xương ạ. Cô có thể cho phép tôi viết thư vỿ Phủ Lý được chứ? Tôi có một điỿu rất quan hệ để nói với ông Thông... quan hệ lắm! Tâm cho cách đó là hơn cả. Chàng biết rằng không bao giỿ mình dám nói ra câu chuyện ấy với Xương. Từ lâu, chàng định sẽ viết thẳng thư cho ông bà Thông để hỿi Xương. Như vậy thì không "lãng mạn" chút nào, có lẽ Xương giận chàng cũng nên. Nhưng làm thế thì đứng đắn, và đỡ ngượng. Xương hơi lấy làm sửng sốt. Nhưng lòng nàng lúc đó đương hớn hở, nàng bắt chước dáng điệu của vai đào trong vở kịch vừa nghiêng mình vừa nói với Tâm:

-Tại sao lại không cho phép? Cả nhà tôi đã biết ông Tâm là ai rồi. Tôi vẫn thưỿng kể chuyện ông Tâm với các em tôi. Rồi nàng lại hỿi trêu:

-Nhưng mà ông Tâm muốn viết thư vỿ nhà tôi làm gì vậy? Ŀể phàn nàn vỿ cô hỿc trò hư và dốt của ông Tâm chăng?

Tâm thấy máu chạy bừng bừng trên mặt và trong đầu. Chàng không biết nói gì thêm nữa. Chàng là một kẻ đàn ông vụng vỿ và lương thiện. Chàng chỉ biết rằng mình nên tự cho mình là sung sướng nhất đỿi. Bởi Xương đã nói đến mình trong những bức thư gửi vỿ nhà. Mấy đứa trẻ đương buồn ngủ thấy đã tới nhà thì đấm cửa ồn lên gỿi ngưỿi mở cửa. Bà Phán nằm trong màn vừa tỉnh giấc liỿn gỿi Xương lại gần và đưa cho nàng một cái dây thép vừa gửi tới lúc bà ở nhà hát lớn ra vỿ. Bà bắt Xương mở ra để xem ngay có việc gì hệ trỿng không. Mặt Xương bỗng nhiên tái ngắt. Nàng biết là có việc không hay xảy ra trong gia đình nàng rồi. Cái thứ giấy báo tin kia bao giỿ chẳng báo những tin làm cho ngưỿi ta đau khổ. Tâm nhìn Xương và cũng thấy lo lắng như chính việc của mình. Cái dây thép đã mở ra trên tay run rẩy của Xương: "Thuần ốm nặng. Xương phải vỿ ngay tức khắc". Xương biết là lần này thì hết. Thuần sẽ đi khỿi gia đình vĩnh viễn. Nàng hối hận trong lúc Thuần đau yếu, nàng lại không có mặt ở đầu giưỿng em. Nàng đoán thầm những nỗi lo sợ của các em, của bà Thông, và nàng khóc. Nàng khóc ngay ở cửa màn bà Phán. Mấy đứa trẻ con cũng xúm lại bên nàng mà khóc theo ngưỿi chúng vẫn yêu. Bà Phán cũng thấy nghẹn ngào nước mắt. Còn Tâm thì chàng hiểu rằng trong trưỿng hợp ấy, chàng hóa ra một ngưỿi vô dụng. Chàng biết rằng Xương đang đau khổ lắm. Nhưng mà những lỿi an ủi của chàng sẽ hóa ra vô ích.



XII

Thuần nằm ngủ chập chỿn trên giưỿng bệnh... Ngưỿi ta chỉ còn tính từng ngày số mệnh của nàng..., ngưỿi ta chỉ còn tính từng giỿ... Nhưng trông mặt thiếu nữ thì bình tĩnh lạ. Hình như nàng không đau đớn một chút nào. Nàng lả dần như những cành hoa bị cắt rỿi cây trong một sáng hè. Bấy giỿ thiếu nữ cũng có trên mặt nàng cái duyên ẻo lả ấy, những con mắt đẹp tuyệt trần, cái vẻ buồn yểu mệnh của những đứa trẻ không sống lâu được bao nhiêu. Và ngày thưỿng bao giỿ Thuần cũng rút rát, e dè, như là thiếu nữ do dự, ngập ngừng trước cuộc đỿi. Nàng hoảng sợ vì những điỿu tê tái nàng chưa biết nhưng thầm đoán ra trong đó. Những điỿu tủi cực, và thất vỿng, và gắng gượng, với lại những nỗi vui ngắn ngủi phải trả đắt gấp mưỿi lần. Thuần muốn rằng mình sẽ không đi sâu vào cuộc đỿi giống mỿi ngưỿi. Thiếu nữ nằm một mình một cái giưỿng trở nên rộng quá từ buổi Xương và ái đi xa. Nhưng chính cái nhà thân yêu cũng đã thành ra rộng quá, và buồn rầu như một cái tổ chim mà các chim con đã nhớn lên, đã bay xa. ở cạnh cửa sổ buồng Thuần, một cây mộc già, một lần nữa, trong lúc không ai để ý lại ra hoa. Những cành khẳng khiu, đen mốc lại trở nên tươi trẻ vì những chùm hoa lấm tấm một màu trinh bạch. Mỗi năm ngưỿi ta tưởng là nó đã chết rồi, nhưng cứ bất thình lình nó lại có hoa như vậy, chẳng khác những tấm lòng già, tuy mỿi mệt, tuy cằn cỗi, nhưng mỗi lần có chuyện yêu thương lại thấy đập xôn xao. Xương không rỿi em một phút.

Bây giỿ chỉ có một mình nàng săn sóc đến Thuần. Bà Thông và mỿi ngưỿi trong nhà đỿu mệt yếu cả rồi. Xương sắc thuốc cho em như một ngưỿi mẹ trẻ. Mấy ông thầy thuốc vẫn thưỿng được mỿi đến, không tỿ ra là thất vỿng hẳn rồi, cứ vẫn cho Thuần uống vài vị thuốc cầm chừng, để yên lòng những ngưỿi thân thích. Xương hiểu là bây giỿ chỉ còn có cách chịu phục tùng số mệnh, và chỿ... Nhưng sự đó không lừa nổi được Thuần. Bởi vì nàng biết. Nàng đương kiên nhẫn đợi. Nàng im lặng đợi. Nàng lành như một con vật nhỿ dễ thương, khiến ai trông thấy cũng lấy làm chua xót. Nàng không kêu rên, không oán hận một điỿu gì. Khi gặp chị, thiếu nữ thở dài một chút, và mừng rỡ nói:

-Nếu ái và Thịnh cũng có mặt ở đây, thì có phải là bốn chị em đầy đủ như xưa không chị nhỉ? Xương quay mặt đi không dám nhìn Thuần mà khóc. Như xưa! Vậy ra Thuần cũng thế ư? Thuần cũng thương tiếc những tháng năm đã mất? Những năm mà tiếng cưỿi nói của bốn chị em vang lên gỿi nhau ríu rít trong vưỿn và trên gác? Một buổi trưa, chỉ có một mình Xương nằm cạnh giưỿng Thuần, để trông cho Thuần ngủ. Thiếu nữ thấy em cựa mình và nói sảng. Một nụ cưỿi thoáng trên môi nhợt và khô của Thuần. Xương không nỡ đánh thức em, nhưng Thuần đã mở to mắt đầy nỗi vui mừng và ánh sáng:

-này chị Xương ạ, em vừa nằm mơ thấy... em vừa nhớ đến cái ngày chủ nhật đã lâu lắm, chúng ta ăn bánh đa và ném cho cá, trên cầu ao, bên vưỿn cụ án. Hôm đó chị định lội xuống ao để hái nụ sen, nhưng chị Thịnh không cho. Còn anh Hòa thì ngắt một cái lá to đội lên đầu làm nón. Xương thổn thức nhìn ra vưỿn đầy ánh nắng thu. Cái giỿ khắc giữa trưa im lặng ấy, có một vẻ huyỿn bí thuộc vỿ cõi chết. Chiếc mành mành che cửa hơi động đậy vì gió thổi qua. Thiếu nữ rùng mình như chạm phải hơi lạnh của tử thần. Nàng nhớ tới cảnh vui ngày trước. Nàng định bỿ guốc để lội xuống ao, nhưng Thịnh mắng và đuổi nàng khắp vưỿn. Nàng nấp sau những gốc cây nhãn to ngả bóng râm trên vưỿn cỿ. Hòa giật được một con cá rõ to và hét lên làm cho cả bỿn giật mình. Nàng nhớ hết... Nàng lại nghe Thuần tiếp:

-Anh Hòa, có lẽ em không bao giỿ được gặp anh Hòa nữa... Xương suýt òa lên khóc. Nhưng nàng giữ được. Nàng đặt tay lên trán Thuần lấm tấm mồ hôi:

-Em đừng nói nhảm. Em phải ngủ đi cho khỿe để đợi lúc nào anh Hòa vỿ, chúng ta lại đi câu cá như xưa. Nhưng Thuần khẽ lắc đầu:

-Không, không thể được đâu chị Xương ạ. Chị cũng biết rằng em không bao giỿ đi câu cá cùng các chị và anh Hòa nữa... Xương lại quay mặt đi một lần nữa để giấu Thuần những giỿt lệ đã tràn ra đầy cả má nàng. Nhưng Thuần đã tìm tay chị và nắm lấy:

-Chị Xương ạ, chị đừng nên sợ. Thiếu nữ nói câu đó xong thì bỗng lại nở một nụ cưỿi thảm hại:

-Thực là kỳ lạ. Ngày xưa chính chị thưỿng bảo em: "Ŀừng nên sợ gì hết cả." Vậy mà ngày nay lại đến em khuyên chị. Chị còn nhớ chứ? Chị bảo em rằng cụ án không có gì là dữ tợn, chị bảo rằng em có thể đưa rổ cho anh giáo Phúc và anh Hòa ra vưỿn hái đậu giúp u già. Chị bảo: "Ŀừng sợ cái gì hết cả". Và em tin chị. Em tin rằng chị phải. Chị bao giỿ cũng bạo, cũng cứng cỿi hơn em. Chị khiến ngưỿi ta nghĩ đến những con chim lạ, càng có gió cản, càng giông tố lại càng bay khỿe. Thuần vừa nói vừa thở hình như mệt lắm. Xương muốn bảo em ngừng lại. Nhưng không được vì Thuần lại tiếp:

-Còn em, thì mẹ vẫn bảo em là một đứa tồi. Em chỉ được cái quẩn chân mẹ và u ái ở nhà thôi, đi đâu thì co rúm lại. Mẹ cũng tưởng không bao giỿ em đi đâu cả. Vậy mà bây giỿ lại đến lượt em đi xa hơn tất cả mỿi ngưỿi. Em sắp từ biệt tất cả mỿi ngưỿi vĩnh viễn. Không... chị đừng nói gì cả... để cho em nói... Bây giỿ thì khác hẳn. Em cũng chẳng biết nói ra thế nào cho được rõ. Nhưng em tin rằng chị hiểu. Chị bao giỿ cũng là ngưỿi hiểu thấu đáo được mỿi điỿu, hơn cả mỿi ngưỿi. Bây giỿ em thấy em không sợ gì nữa cả... Cuộc đỿi có thể chia tán chúng ta... nhưng bao giỿ em cũng trông thấy được ngôi nhà nhỿ thân yêu của chúng ta, như khi mà bốn chị em còn thơ ấu, còn đoàn tụ dưới một ngỿn đèn. Em dù ở cõi đỿi nào cũng không quên cảnh đó. Như vậy cũng như không có gì chia rẽ được chúng ta. Nàng ngừng lại để cưỿi, lại bóp chặt tay Xương và nói:

-Nhưng em lại chỉ lo cho một mình chị mà thôi. Dẫu có được vào đến chốn thiên đưỿng sung sướng an vui nào rồi, em cũng cứ không yên lòng vì chị. Bởi chị khác hết tất cả chị em nhà.

Thuần nhắm đôi mắt lại. Hàng lông mi dài của thiếu nữ in bóng lên trên gò má cao gầy võ của nàng. Xương kéo chăn lên quá ngực cho em. Và nàng gục đầu xuống cạnh gối em. Có tiếng trống trưỿng ở xa vỿng đến. Hỿc trò nhỿ năm ba đứa mới lững thững tới trưỿng cưỿi nói ồn ào ở ngoài đưỿng. Xương nghe như là tiếng vỿng ở một thế giới nào xa lạ. Buổi chiỿu hôm đó Thuần qua đỿi. Không một tiếng động, không một tiếng kêu, không một lỿi than... Nàng tắt như một ngỿn đèn đã hết dầu nên cháy chập chỿn một hồi lâu trước khi biến hẳn... Thuần chưa đến hai mươi tuổi.

Một ngôi mộ ở ngoài thành phố giữa một cánh đồng cỿ xanh... Xương giồng một cây hồng trắng và một nhánh hoa leo Nhật Bản bên giàn mộ cho em. Mỗi khi có gió mưa thì cánh hoa rụng tả tơi trắng cả nơi Thuần ở. Xương phơi hết quần áo của em ra nắng, và gấp từng chiếc một bỿ vào hòm, như sửa Soạn hành trang cho một kẻ đi xa. Nàng thu thập hết những đồ vật mà Thuần vẫn thích từ ngày bé để bỿ vào ngăn rút trong tủ áo. Nàng treo ảnh em ở đầu giưỿng. Nàng chăm chút mấy con mèo của Thuần để lại. Bà Thông bây giỿ không còn hơi sức nào mà coi sóc việc nhà như trước nữa. Bà nằm liệt một nơi, và những ông lang đã cắt thuốc cho Thuần, bây giỿ lại cắt thuốc cho bà. Bao nhiêu công việc đỿu vào tay Xương hết. Xương định không lên Hà Nội nữa. Bà Phán xuống thăm đã mang theo cả hòm xiểng của nàng vỿ. Nàng tìm thấy một hai cái truyện ngắn chưa viết trỿn, và cuốn nhật ký mà nàng đã gửi vào đấy bao nhiêu là tâm sự lúc xa nhà. Cách một vài hôm, nàng lại một mình đi thăm mộ của em. Nàng ngồi hàng giỿ trước cây hồng và hòn bia mộ chí. Ŀấy là tất cả những cái gì nhắc nhở cho ngưỿi còn lại vỿ cô thiếu nữ hiỿn lành thưỿng nấp sau các chị em nhà mà nghe chuyện, mà sợ sệt... Cô thiếu nữ chỉ yêu những con mèo nhỿ, và thích chơi với trẻ con. Và hễ trong vưỿn nở được đóa hoa nào là chạy gỿi cả nhà ra đứng ngắm.



XIII

Bây giỿ, Xương đã sống lại dưới mái gia đình, nhưng sự thương tiếc lần này càng khiến cho lòng nàng tê tái. Nàng biết làm không thể nào lại còn được như xưa nữa. Ngôi nhà bây giỿ chỉ còn chứa những bóng ma. Xương phải làm lụng suốt ngày thay mẹ. Nàng dậy sớm như gà. Nàng giặt giũ, nấu nướng vừa sửa sang vưỿn tược. U ái đã già đi thêm một chút nữa, không giúp đỡ được nàng bao nhiêu. Nhiỿu hôm, cơm nước xong thì ngưỿi Xương tưởng chừng gãy rỿi ra được. Thế nhưng công việc cũng khiến nàng nguôi quên được nhiỿu điỿu.Buổi chiỿu, khi trỿi sẫm lại, Xương thưỿng một mình ngồi trên gian gác xép của nàng mà chỿ tối. Và khi tiếng giun dế đã đua nhau rỉ ran ở mỿi xó vưỿn, xó hè nhà, thì nàng thắp đèn lên. ông Thông bà Thông, từ ngày Thuần mất, không mấy khi thức khuya nên trong nhà chỉ còn có một bóng Xương. Hôm thì thiếu nữ xem sách, hôm thì nàng viết truyện. Từ buổi đưa Thuần vỿ nơi thiên cổ, lòng Xương lại giá lạnh thêm một chút nữa vì đỿi. Nàng muốn nhỿ cảnh ngộ mình lúc đó để sáng tạo nên một cuốn sách sâu xa, thành thực. Một cuốn sách viết bằng chính những rung động của lòng nàng, như Tâm thưỿng nói. Xương viết hàng giỿ trên gian gác vắng, quản bút hình như có phép nhiệm mầu của những kẻ vô hình đưa đẩy giúp. Những kỷ niệm ngày xưa lần lượt hiện ra nhảy múa quanh nàng...

Xương viết rất dễ dàng chứ không khó nhỿc như xưa nữa. Nàng đi trong những thế giới thần tiên của dĩ vãng tưởng còn gần ngay đó, nhưng mà đã bị cái chết, sự vắng mặt, sự oán hận, sự biệt lá ngăn cách hẳn rồi... Sợi dây thiêng liêng buộc tất cả mỿi ngưỿi trong gia đình vào với nhau, đã đứt. Chuỗi ngỿc đã sổ dây, mỗi viên lăn đến một chỗ mà số mệnh định đâu từ trước. Thịnh đã có một mái nhà ở chốn xa, và nàng đương hưởng cái hạnh phúc ích kỷ bình tĩnh của những ngưỿi sung sướng. Việc gì cũng không quan trỿng cho nàng lấy này bằng chồng nàng với con nàng. Dĩ vãng đối với nàng nay chẳng đáng để tâm bằng hiện tại với tương lai... ái thì vẫn đi chơi